Kripto para mı, varlık mı? Para olarak düşünülebilir mi? Yatırım aracı olarak düşünülebilir mi? Ekonomik olarak anlamı nedir? Bu sorular yanıtlanmalı. İnsanlara çok cazip bir olanak mı sunuluyor, yoksa insanlarımız bir batağın içine mi çekiliyorlar.

Kripto para adı altında ilk piyasaya sürülen BİTCOİN 2009 yılında piyasalarda alınıp satılmaya başlamış. Bitcoin adlı kripto varlığın kurucusu yada başka deyişle programını yazan Satoshi Nakamoto adında bir Japon’un olduğu söyleniyor. 

Kripto varlıkların en tanınanı olan BİTCOİN’in 2012 yılından bugüne kadar dolar karşılığı fiyatı aşağıdaki grafikte göründüğü gibidir. 2020 yılı sonlarından itibaren dolar bazında çok ciddi oranda değerleniyor. Geçen yıllarda bu varlıktan korkmayıp edinenler, son altı ay içinde müthiş bir servete kavuşmuş oldu. Bu yadsınamaz bir gerçek.   

Yazıyı yazarken internetten kaç çeşit kripto varlık (para) var diye araştırdım. Bugünler itibarıyla 5 binleri bulmuş. 5 bin tane bitcoin benzeri varlık var, alınıp satılan. Bir kısmı aktif değilmiş. Olsun, aktif olan kısmı dahi konuşmaya değer. Yine internete “Türkiye’de kaç kişi kripto varlık alıp satıyor” diye girdim. Sonuç hayret verici, bir milyon kişi alıp satıyormuş. Bu sayı ile Avrupa’da birinci, dünyada dördüncüymüşüz. Bu aslında bir yönü ile değerli bir veri. Yeniliklere olan ilgi çok yüksek ve hemen aktif bir şekilde, özellikle gençlik yöneliyor. Bu, genç nüfusumuzun ne kadar gelişmeye açık, yeni fikirleri çabuk kapıp, uygulamaya geçiren bir yapısı olduğunu gösteriyor. Bu konuda hiçbir tereddüt duymadan övünülecek bir gençliğimiz olduğunu söylemek isterim. Hedefe kilitlenip, gereğini yerine getirmek konusunda zaman kaybetmiyor. Çalışmadan, kolay para kazanma yolu da diyebiliriz. Bu da başka yönü.

DEVLET KABUL ETMEDİ

16 Nisan 2021 tarihli Resmi Gazetede Merkez Bankası tarafından düzenlenen “ÖDEMELERDE KRİPTO VARLIKLARIN KULLANILMAMASINA DAİR YÖNETMELİK” yayınlandı. Bu yönetmelik bir anda kripto para denilen varlıkları tartışmaya açtı. Royal Motors adlı bir firma, satışlarında kripto paraları kabul etmeye başladığını açıklamıştı. Bu açıklamanın ardından bu yönetmeliğin çıkması, tartışmanın boyutunu da genişletti. Acaba kripto para alıp satmak yasaklanmışmıydı? O kısa sürede ortaya çıktı. Devlet, sadece alış verişlerde kripto varlık kullanmanın yasaklandığını söylüyordu. Tabi ki yine istersen kullanabilirsin. Ama, başına bir terslik gelirse, Türkiye Cumhuriyeti Mahkemelerine başvurma, sonuç alamazsın anlamına geliyor.

Merkez Bankası'nın yaptığı yönetmelikte, genelde “kripto para” olarak adlandırılan bu değerlerin “KRİPTO VARLIK” olarak, resmen adlandırılması tercih edilmişti. Bu varlıklarında nakit değil “GAYRİ NAKİT” varlıklar olduğu ayrıca belirtilmiştir. Sonuç olarak bu varlıklar, devlet tarafından, kamuoyunda yaratılmak istendikleri şekilde, para yada nakit olarak değerlendirilmiyordu.

PARA OLARAK KULLANMAK YASAK

Para ne demekti? Bu varlıkların para olarak kullanılmasında ne sakınca olabilirdi? Gayet kullanışlı varlıklardı. Alt yapısı çok güvenlikli bir yazılıma dayanıyordu. Blockchain teknolojisi. Hacklemek mümkün değildi. Yani herhangi bir bilgisayar dolandırıcısı, banka hesaplarına girip en güvenilir şifreleri bile çözüp insanların hesaplarındaki paraları yok edebiliyordu. Kredi kartlarındaki çok ciddi güvenlik önlemlerine karşın dolandırıcılık her gün şekil değiştirerek insanların canlarını yakıyordu. Kripto paralar öyle güvenlikli yazılama sahipti ki, bunları çalmak mümkün değildi. Ama devlet bunların para olarak kullanılmasını yasaklıyordu.

KILIÇDAROĞLU'NA İNANAMADIM!

Toplum da bu yasaklamanın, aynı zamanda ileri teknoloji ürünlerine bir yasaklama olarak anlaşılmasına çalışılıyor. Kemal Kılıçdaroğlu’da bu düzenleme sonrası bir twit atarak; bu yönetmeliğin bir gece yarısı zorbalığı olduğunu söyledi. Ayrıca birçok paydaş ile görüşüp, “1 milyar dolarlık teşebbüslerimizin çıkacağı yegâne alandır” diyerek devam etti. Son olarak da “Türkiye’nin finansal teknoloji gelişimlerine darbe vurdular. Gençlere tahammülleri yok” diyerek attığı twiti sonlandırmış. Ben, kitlesel bir partinin genel başkanının bunları söyleyeceğine inanmadım. Atılan twiti kendi gözlerimle gördüğümde, gerçek olduğunu anladım.

Kripto paranın, ileri teknoloji ürünü olması ve hiçbir yere bağlı olmaması. Özgürlük fikri, herkese çok cazip ve bir yatırım aracı olarak, çağı aşmış bir varlık olarak algılanıyor. Sanki muassır medeniyetler seviyesini artık yakalamışız hissi veriyor. Buna karşı çıkanlar ise; geri kalmış, ileri teknoloji düşmanı olarak düşünülüyor.

İşin aslı ne? “KRİPTO PARA”, para olarak düşünülebilir mi? Yatırım aracı olarak düşünülebilir mi? Ekonomik olarak anlamı nedir? Bu sorular yanıtlanmalı. İnsanlara çok cazip bir olanak mı sunuluyor, yoksa insanlarımız bir batağın içine mi çekiliyorlar. 

ÖNCE PARA NEDİR?

TDK’ya göre para: Devletçe bastırılan, üzerinde değeri yazılı kâğıt veya metalden ödeme aracı, nakit. Bir ekonomide genel kabul gören, değişim aracı, değer koruma aracı ve hesap birimi işlevlerine sahip varlık.

Para genelde devletçe basılan ödeme aracı olarak açıklanabilir. “Devletçe” deyimi çok önemlidir. Çünkü para bir sınır içinde, o SINIRIN İKTİDARI tarafından ödeme aracı olarak basılan, değer koruma aracı, yatırım aracıdır. Dikkat ederseniz her para biriminin üstünde onu basan devlet tarafından, o devleti en genel şekilde temsil eden liderin temsili resmi vardır. Yani para aynı zamanda o devletin itibari değeridir. Devletler kendi itibari ödeme araçlarını korumak için yasalar çıkarırlar. Türk Parasının Kıymetini Koruma Kanunu Türk lirası için çıkarılmış yasadır. Bugün dolar, avro gibi gelişmiş ekonomi para birimlerinin başka ekonomiler içinde serbestçe kullanımı, geçici bir durumdur. Her devlet bağımsızlığına sahip çıktığı ölçüde, diğer para birimlerinin, kendi sınırları içinde serbestçe dolaşımına izin vermez. Çünkü o paranın serbest dolaşımı, o devletin sınırları içinde tam olarak egemen olamaması durumunu yaratır. Kurların istediği gibi dalgalanıp, banka hesaplarında yabancı para hesapların Türk lirası hesaplardan fazla olması buna en güncel örnektir. Bunu, hamasi bakış açısı olarak ele almamak gerekir. Siz doların değerini belirleme gücüne sahip olamıyorsunuz. Ama dolar kendi ekonomisinin ve ülkesinin silah gücü ile sizi okyanusun ortasında fırtınaya yakalanmış zayıf bir tekne gibi oradan oraya sürüklüyor.

Bu açıklamam kripto varlıkların neden var olması yada olmamasını açıklaması açısından bir bakış kazandırabilir. Buna gelecek cevabı biliyorum. “Ama kripto paraların arkasında bir devlet ve onun hegemonik gücü yok. Kripto paralar bir devletin bağımsızlığına tehdit oluşturmazlar” denilecektir.

Şimdi bu konuyu geçerek kripto paralar gelişmiş teknoloji ürünü olarak milli paraların ve rezerv paraların yerine alternatif olabilirler mi? Bunu tartışalım.

MİLLİ PARA OLMAZSA DENETİM OLMAZ

Kripto paralar arkasında bulunan blockchain teknolojisi ile gerçekten ileri teknolojiyi kullanan yazılımlardır. Bu teknolojiyi kullanması, hatta bu teknolojinin yaratılmasına neden olması KRİPTO VARLIKLARA ulusal para yanında, ayrıca bir para olma ayrıcalığı vermez.

Kripto varlıkların yurt içinde ödeme aracı olarak kullanılmalarına neden izin verilemez. Öncelikle, bağımsız devletler kendi ürettikleri para birimleri haricinde paraların kendi piyasalarında ödeme aracı olarak kullanılmasına ses çıkarmayacak olsalardı, kendi merkez bankalarını kurmalarına gerek kalmazdı. Örneğin ülkemizde Merkez Bankası 1930 tarihinde kuruldu. Neden o tarihe kadar ne Osmanlı’da ne de Türkiye Cumhuriyeti'nde Merkez Bankası kurulmadı. Nedeni Osmanlı Bankası Osmanlı’dan itibaren ekonominin ihtiyacı olan paraları devlete sağlıyordu. Ancak süreç içinde, özellikle 1. Dünya Savaşında İngiliz ve Fransız ortak bankası olan Osmanlı Bankası devletin ihtiyacı olan nakdi sağlamadı. Sonuçta Türkiye Cumhuriyeti bağımsız bir devlet olarak kendi denetleyebileceği bir banka kurmak zorunda kaldı.

Bu neden yanında ayrıca devletler ekonomilerinde, para politikaları uygulamak zorunda kaldıkları dönemler olabilir. Bu tür dönemlerde Merkez Bankaları piyasaları kontrol etmek amacı ile piyasalarda bulunan para miktarını arttırıp azaltabilirler. Hâlbuki o devletin merkez bankasından bağımsız bir yapı, piyasada ticarete ortak bir başka para olduğu ve merkez bankasının bu para biriminin miktarını belirleme şansı olmadığı için bu politikaları uygulayamaz. Denetimi ellerinden kaçırırlar.

DOLARA KARŞI MİLLİ DİJİTAL PARALAR

Dünyada halen ağırlıklı olarak Amerikan dolarının kullanıldığı rezerv para sistemi hüküm sürmektedir. Dünya ticaretinde yarattığı istikrarsızlıklar nedeniyle tüm ülkeler Amerikan dolarının rezerv para olarak kullanılmasına karşı bir para sistemi arayışı içindedirler. Bu sistem arayışına nerdeyse Amerikan sermayesi de dahildir. Dünya Ekonomik ForumuDavos aracılığı ile muhtelif projeler gündeme getirilerek, önümüzdeki dönemde Amerikan dolarının yerine geçecek sistemin araştırmaları sürdürülmekte. Dünya ekonomik sisteminin denetiminin Atlantik’in elinden çıkmaması için çalışmalar yapılmaktadır.

Buna karşılık, dünyada milli paraların kullanılabileceği ve mevcut Brüksel merkezli CIA denetiminde olan SWIFT sisteminden ayrı bir şekilde kullanılacak uluslararası bir ödemeler sistemi konusunda muhtelif denemeler yapılmaktadır. Bu çalışmalardan en önemlisi Kripto varlıklarında alt yapısını oluşturan, BLOCKCHAIN teknolojisi kullanılarak, milli paraların DİJİTAL PARA olarak geliştirilmesi çalışmalarıdır. Bu konuda Merkez Bankamızın da çalışmalar yaptığı bilinmektedir. Çin Halk Cumhuriyeti, elindeki 5G sistemini de kullanarak BLOCKCHAIN TEKNOLOJİSİNE dayalı DİJİTAL YUAN’ı devreye sokmuştur. Çin’de, bazı eyaletlerde artık bu DİJİTAL YUAN kullanılmaktadır. Bu teknolojinin yayılması aynı zamanda Amerikan dolarına karşı oluşacak uluslararası ödemeler sisteminin de alt yapısı olacaktır.

YATIRIM ARAÇLARI VE GETİRİLERİ

Burada ayrıca incelenmesi gereken bir konuda kripto para denilen yazılımların YATIRIM ARACI olarak kullanılmaya elverişli olup olmadıkları şeklindedir.

Yatırım nedir? Bireylerin kazandıkları ve yaptıkları harcamalar sonrasında artan paralarını, öncelikle değerlerinin yitirilmemesine ve ek para kazanmaya yönelik olarak belli varlıklara yatırılmasına bireysel yatırım denir. Bu konuda en çok bilinen enstrümanlar; gayrimenkul, bankalarda vadeli mevduat hesabı açılması, hisse senedi piyasalarında hisse senedi alımı, dolar, avro gibi para birimleri, altın gümüş gibi değerli metaller, futures, options piyasaları, devlet borçlanma senetleri, muhtelif SWAP uygulamaları belli başlı bilinen yatırım araçlarıdır.

Bu yatırım araçlarına dikkat edildiğinde hepsinin değerlerini belirleyen, bazı takip edilmesi gereken ekonomik ipuçları, etkenler vardır. Örneğin alınacak bir gayrimenkul; kira geliri sağlar ya da o dolaylarda kamunun ya da özel işletmelerin yapacağı muhtelif yatırımlar dolayısı ile alınan gayrimenkulün değeri diğer yatırımlardan daha çok değer kazanarak yatırımcısına para kazandırır. Banka vadeli hesapları en güvenli, yatırım biçimlerinden biridir. Vadede ne kadar getiri sağlayacağı baştan bellidir. Alacağınız hisse senedini, şirketin faaliyetlerini takip ederek bir şekilde tahmin edebilirsiniz. Dolar vb. gibi para birimlerine o ülkenin karşılaştırmalı ekonomik durumu vb. gibi verileri kontrol ederek tahmin yürütebilirsiniz. Diğer yatırım araçlarının da yatırım yapılması düşünülen dönem boyunca ne gelir getireceğini bir şekilde ekonomik ve sosyal olayları tartışarak belirleyebilirsiniz.

BELİRSİZ ETMENLERE BAĞLI

Gelelim kripto varlıklara. Bunlar sadece bir yatırımdır. Ekonomik ve sosyal herhangi bir veriye ya da veriler demetine bağlı olarak hareket etmezler. Onlardan gelir elde etme konusunda mihenk taşına vurabileceğiniz herhangi bir ekonomiksosyal veri yoktur. Arz ve talebi tamamen belirsiz etmenlere bağlıdır. Kripto para madencileri (Bu deyimde sanki bir madenci gibi emek harcandığı sanılması için konulan bir deyim olduğunu düşünüyorum) çalışarak yeni kripto değerler yaratırlar. Bunlar tamamen efsane anka kuşunun düşler ülkesine uçması gibi güzel hayallerdir.

MERKEZ'İN ÖNLEMLERİ DOĞRU

Sonuçta; kripto varlıklar konusunda Merkez Bankamızın aldığı önlem tamamen doğru bir önlemdir. Aslında oraya yatırım yapıp, gelir elde etmeye çalışan insanlarımıza bir uyarıdır. Merkez Bankamız aslında bu paralara yatırım yapmayı yasaklaması gerekirdi. Tabi ki günümüzde dijital teknoloji öyle gelişmiş durumda ki. Kripto varlık alım satımlarının serbest olduğu bir ülkeye oturduğunuz yerden “log in” olup istediğiniz işlemi gerçekleştirebilirsiniz. Ancak akıllı insanlar bu teknolojinin ileride tüm yatırımların sıfırlanmasına sebep olabileceğini akıllarının bir köşesinde tutmalıdırlar. MAVİ BALİNA adlı bilgisayar oyunu da gelişmiş teknoloji ürünüdür. Çocuklarımızı bu ve benzeri oyunlardan korumaya çalışıyoruz. Çocuklarımız yüksek teknoloji ürününü kullanıyor diye böbürlenmiyoruz. Çünkü bu oyunu oynarken intihar eden gençleri duyduk. Kripto paralarda, evet gelişmiş teknoloji ürünleri. Yakın tarihimizde BANKER FACİASINI UNUTMAYALIM. Piyasanın çok ama çok üstünde faiz verdiği için İMAR BANKASI tuzağına düşen insanlarımızı unutmayalım. İş işten geçtikten sonra devlet bana yardım etsin demek kolay.

Not: Yukarıda saydığım bir takım yatırım araçlarını da aslında üretime katkı sağlamayan enstrümanlar olarak değerlendiriyorum. Ama onların yine de ekonomik alt yapıları var. Elinize zar alıp, yere attığınızda sonucun kaç geleceğini bilmiyorsunuz. Biri o zarların içine bir ağırlık yerleştirip sizi rahatlıkla soyabilir.

Aydınlık