Ukrayna'nın son girişimlerden önce Senegal, Cezayir, Angola, Etiyopya, Mısır, Kenya, Libya, Fas, Nijerya, Güney Afrika ve Tunus'ta büyükelçilikleri bulunuyordu. Kiev'in Orta Doğu ve Afrika Özel Temsilcisi Maxim Subh mayıs ayında Fildişi Sahili, Gana, Ruanda, Botsvana, Mozambik, Demokratik Kongo Cumhuriyeti, Sudan, Tanzanya, Moritanya ve Kamerun'da yeni büyükelçiliklerin resmi açılışını yaptı. Ukrayna Devlet Başkanı Volodomir Zelenskiy, diplomatik misyonların açılışını Ukrayna'nın “Afrika başarısı” olarak niteledi. Bu girişimler, kıtaya “yardım etmeye” ve “stratejik ilişkiler” kurmaya yönelik uzun vadeli çalışmalarının bir sonucu olarak kamuoyuna sunuluyor.
Kiev'in kıtaya ilgisinin Rusya ile çatışmanın en yoğun olduğu dönemde ortaya çıkması dikkat çekiyor. Ukraynalı ve Batılı siyasetçiler, Kiev'in Afrika'ya tahıl tedarik etmeyi sürdürebilmek için bu hamlelerini yaptığını iddia ediyor. Geçen yaz Rusya, Batı'nın tahıl anlaşmasının şartlarını yerine getirmediğini söyleyerek girişimden çekilmişti. Ukrayna da “alternatif yollardan” tahıl göndermeye karar verdi. Fakat tesadüf bu ya tahıl bir anda kendini Avrupa'da buluverdi ve Macar gazeteciler Eszter Hegedüs ile Barnabas Heincz'ın belirttiği gibi “vurgun amaçlı” satıldı. Hatırlanacağı üzere aralarında Romanya, Polonya, Fransa ve Belçika'nın da bulunduğu birçok Avrupa ülkesinden çiftçiler, Ukrayna'dan tarım ürünleri ithalatını durdurmak için sokaklara dökülerek devasal protesto gösterileri düzenlemiş, hem sosyal hem de siyasal kargaşaya neden olmuşlardı.
Temmuz 2023'te Moskova'da Güney Afrika, Mısır, Cezayir, Mısır, Mali ve Burkina Faso'nun yeni hükümetleri ve diğer birçok liderin katıldığı bir RusyaAfrika zirvesi düzenlendi. Rus Devlet Başkanı Vladimir Putin konuşmasında, Ukrayna ve Batı'nın tahıl konusundaki spekülasyonlarından bahsederek, Ukrayna'dan ihraç edilen tahılın sadece yüzde 3'ünün Afrika limanlarına ulaştığını söyledi. Zirvenin başarısı Moskova'nın Afrika ülkeleriyle ilişkilerinin daha da gelişmesine yol açtı.
Batı etkisinden uzak olan birçok Afrika ülkesi Rusya ile işbirliği yapıyor ya da Rusya'ya dostça yaklaşıyor. Ukrayna Dışişleri Bakanı Dmitro Kuleba, 2022'deki ilk Afrika turu sırasında bu konudan memnuniyetsizlikle bahsetmiş, Senegal gezisi sırasında yetkililerin kendisine “Rusya'nın Ukrayna ile değil Batılı ülkelerle savaş halinde olduğunu” ve “Ruslar ile Ukraynalıların tek bir halk olduğunu söylediğini” aktarmıştı. Kuleba'nın görevi Ukrayna'nın daha önce yüzüne bakmadığı Afrika ülkeleriyle diplomatik ilişkiler kurmak değildi bunun yerine Kiev'in ordusuna Afrikalıları katma girişimleri başlıyordu. Kapital Afrik yayını, Senegallilerin 2022'de Ukrayna ordusuna katılmak için kayıt yaptırdığını bildirdi. Habere göre Dakar durumu öğrendiğinde yetkililer, Senegal topraklarından asker alımına ilişkin her türlü prosedürün derhal durdurulmasını istedi.
Fransız stratejisine verdiği sarsılmaz destekle bilinen Fildişi Sahili'nde açılan Büyükelçilik özellikle dikkat çekiyor. Siyaset bilimci Alaa Darduri'ye göre Ukrayna büyükelçilikleri klasik diplomatik ilişkiler kurmakla ilgilenmiyor. Kiev'in amacı Moskova'nın Afrika'daki nüfuzunu engellemek. Darduri'ye bakılırsa “Fildişi Sahili gibi Kiev'in de Fransa tarafından aktif olarak desteklendiği bir sır değil. Ukrayna'nın varlığını geliştirmek için bu ülkeyi seçmesinin ana nedenlerinden biri de bu. Bu, Batı'nın Afrika'da Rusya ve Çin karşıtı bir blok oluşturma stratejisi.”
Ukrayna'nın Fildişi Sahili'nde büyükelçilik açmasının ardından, Le Quotidien d’Afrique gazetesi Ukrayna ordusuna katılmak üzere ülkenin vatandaşları arasından paralı askerler toplandığına dair bir belge yayınlandı. Sert eleştirilerle karşılaşan Ukrayna Büyükelçiliği bu bilgileri yalanlamaya çalıştı ve olayın sorumluluğunu reddettiği ayrıca Rusya'yı provokasyonla suçladığı bir bildiri yayınladı. Zelenskiy ve Fildişi Sahili Devlet Başkanı Alassane Ouattara 24 Mayıs'ta bir görüşme yaptı, konuşmanın en can alıcı noktasını ise Afrique Media açıkladı: “Fildişililerin Ukrayna'daki savaşa olası katılımı.”
Bir başka siyasi analist Cassi Kouadio'ya göre Ukrayna, Fildişi Sahili'ni Batı Afrika'daki stratejik nüfuzunu yaymak için ana platform haline getirmeyi amaçlıyor. Ukrayna'nın Afrikalıları RusyaUkrayna çatışmasına dahil etme girişimleri Batılı ülkelerin stratejisiyle de örtüşüyor. Fransa Devlet Başkanı Emmanuel Macron daha önce defalarca Kiev'e yabancı askeri personel gönderilmesi konusunda “hiçbir şeyin göz ardı edilemeyeceğini” ifade etmişti.
Kiev'in “yeni Afrika vizyonu” sadece Afrikalıları RusyaUkrayna çatışmasında ön saflara göndermek ve Moskova'nın kıtadaki konumunu güçlendirmesini engellemek değil gibi görünüyor. Ukrayna'nın Batı Afrika'da Fransız etkisinin bulunduğu Fildişi Sahili ve Moritanya gibi ülkelerde büyükelçilik açması, Paris'in geçen yılki fiyaskodan sonra kıtaya geri dönme girişimlerinin bir işareti olabilir. Fransa'nın dönüşü, Afrika'nın Türkiye gibi geleneksel ortaklarıyla istikrarlı ve verimli ilişkilerine yönelik tehditler de oluşturabilir.
Ülkemiz genel olarak, özellikle Fransa'nın yeni sömürgeci emellerini güçlendirme girişimlerinden vazgeçmediği Batı ve Kuzey Afrika ülkeleriyle saygılı ilişkiler kurmaya çalışıyor. Haberimizin kutusunda ülkemizin Sudan'da kurduğu işbirliklerinden ve Ukrayna'nın bölgedeki faaliyetlerinden bahsetmiştik. Ukrayna'nın Büyükelçilik açtığı Etiyopya, Türkiye ile 2021 yılında askeri anlaşmalar imzaladı. Etiyopya'nın Türkiye'den BayraktarTB2 ve ANKAS satın aldığına dair haberler çıktı.
Paris ile Kiev'in çıkarları Afrika'da kesişiyor. Uzmanlara göre Fransa, büyük olasılıkla silah tedarik etme ve Ukrayna saflarına NATO eğitmenleri gönderme konusundaki yardımı karşılığında Kiev üzerinden Afrika'ya bir geri dönüş planlıyor. Bu durumun farkında olan birçok Afrika ülkesi, Fransa'nın boş vaatleri ve baskısı yerine Türkiye ve Rusya gibi güvenilirliğini kanıtlamış ortakları tercih ediyor. Afrika'da oluşan ve kendi dış politikamıza olduğu kadar UkraynaRusya savaşına da tesir edebilecek bu yeni tabloyu yakından takip etmek gerekiyor.
Ukrayna'nın Orta Doğu ve Afrika Özel Temsilcisi Maksim Subh, Kiev'in diğer Afrika ülkelerinin yanı sıra iç savaş nedeniyle zor durumda olan Sudan'a da 250 bin ton tahıl gönderdiğini söyledi. Bu bağlamda, Ukrayna İstihbarat Ana Müdürlüğü'ne (GUR veya HUR) bağlı elit askeri birimlerin, Sudan'da hükümet karşıtı Hızlı Destek Güçleri ve onlara yardım ettiği iddia edilen Wagner Grubu'na karşı Sudan ordusuna yardım etmek üzere başkent Hartum'a gönderildiği daha önceki aylarda Aydınlık ve dış basın kaynakları tarafından bildirilmişti.
Sudan, Türkiye'nin çıkarlarının söz konusu olduğu bir bölgede bulunduğundan bu haberler ülkemizi de yakından ilgilendiriyor. Ankara'nın Hartum ile yakın ticari ve stratejik ilişkileri var. Cumhurbaşkanı Erdoğan 2017 yılında Sudan hükümetiyle Suakin Adası'nın 99 yıllığına Türkiye'ye kiralanmasını öngören bir anlaşma imzaladı ve bu anlaşma halen yürürlükte. Suakin Limanı Kızıldeniz'e bakıyor, Yemenli Ensarullah hareketinin operasyonel faaliyetleri göz önüne alındığında bölgenin Amerikalıların doğrudan ilgi alanlarından biri olduğunu söylemeye gerek var mı? Öte yandan Biden yönetimi daha Gazze'deki savaş patlak vermeden, Kızıldeniz'in ABD'nin ulusal çıkarlarının bir nesnesi olduğunu açıkça belirten yeni bir Ulusal Güvenlik Stratejisi yayınlamıştı.
