Afganistan'ı 1996'dan 2001'e kadar yöneten Taliban'ın kendi içindeki işleyişi ve liderliği örgütün ortaya çıkmasından sonra da gizemini korudu.
ABD liderliğindeki NATO kuvvetlerinin çekilmesinin ardından Afganistan'daki etkinliğini günden güne artıran Taliban, 15 Ağustos'da başkent Kabil'i de kontrol altına alarak ülkenin mutlak hakimi oldu. Cumhurbaşkanı Eşref Gani'nin Afganistan'dan ayrılarak bilinmeyen bir yere gitmesinin ardından Cumhurbaşkanlığı Sarayı da Taliban militanlarının eline geçti. Haber ajanslarına cumhurbaşkanlığı makamında oturan Taliban üyelerinin fotoğrafları düştü.
Ülkenin tamamını ele geçirerek yeniden dünya kamuoyunun gündemine gelmesi, sert kurallar koyan örgütün yönetim kadrosunun kim olduğu sorularını da beraberinde getirdi.
LİDER KADRODA KİMLER VAR?
Peki 20 yılın ardından Afganistan'a dönen Taliban'ın lider kadroları kimler? Bu noktada birkaç isim öne çıkıyor. Molla Heybetullah Ahundzade, Taliban'ın en üst seviyedeki ve her konuda yetkili lideri kabul ediliyor. Ahundzade'nin arkasında da üç isim, Molla Yakup, Molla Abdul Gani Birader ve Siraceddin Hakkani öne çıkıyor.
2019'da Rusya'ya giden bir Taliban delegasyonu... Soldan ikinci Birader
Aslına bakılırsa Taliban'ın lider kadroları Afganistan'da iktidarda oldukları 19962001 aralığındaki dönemde pek net değildi. Bunun üzerine aradan geçen dönemde çok sayıda örgüt içi çatışma ve siyasi parçalanma haberi geldi. Günümüzde daha belirgin bir yapıdan bahsetmek mümkün.
Taliban liderlerinin bir kısmı 1980'lerde Sovyetlerin Afganistan'ı işgaline karşı ABD'yle birlikte savaşan ancak 2001'de ABD ve müttefikleri tarafından devrildikten sonra yurt dışına gidenler. Bir kısmı ise geçmişte Afganistan'ın mücahitlerinin önderliğini yapan "ilk nesil" Taliban üyelerinin oğulları.
İşte önümüzdeki dönemde adını sık sık duymayı beklediğimiz Taliban'ın tepe isimleri...
MOLLA HEYBETULLAH AHUNDZADE
Taliban'ın bir numaralı ismi Molla Heybetullah Ahundzade, 2016 yılında Ahtar Muhammed Mansur'un, ABD'nin düzenlediği bir insansız hava aracı saldırısıyla öldürülmesinin ardından bu göreve geldi. Insider'a göre, Ahundzade bir askeri komutandan çok bir dini lider ancak her iki alanda da son söz kendisine ait. Taliban'ın yayınladığı fetvalar da Ahundzade'den çıkıyor.
Mansur, 2016'da öldürülmeden, kendisine halef olarak Ahundzade'yi belirlemişti. Bu nedenle herhangi bir muhalefetle karşılaşmayan Molla Ahundzade, Taliban'ın içinden başka üst düzey isimlerin de desteğini aldı. Bununla birlikte 2016'da Ahundzade'nin göreve geldiği törene birçok önemli Taliban yetkilisi katılmadı. BBC Türkçe'ye göre, bunun sebebi olası bir saldırı endişesiydi. Reuters, 60 yaşında olduğu tahmin edilen Ahundzade'nin, Taliban'ın liderliğine gelmeden önce Pakistan'ın Ketta şehrinde bulunan ve birçok Taliban liderinin eğitim gördüğü bir medresede vaazlar verdiği ve öğretmenlik yaptığını bildirmişti.
Mansur'un ölümünden önce yardımcılığını da yapan Ahundzade, 1980'lerde Sovyetlere karşı savaşan mücahitler arasında yer alıyordu. Geçen yıl yaz aylarında Ahundzade'nin Covid19 nedeniyle hayatını kaybettiğine dair haberler de bir süre gündem olmuştu.
Göreve geldikten sonra da Taliban'ın içinde bazı ufak kırılmalarla mücadele etmiş olan Ahundzade'nin, Taliban'ın geneli üzerinde mutlak bir otorite sahibi olduğu biliniyor. Ahundzade'nin hemen altında Rahbari Şurası bulunuyor. Tüm askeri ve siyasi kararlar 26 üyeden oluşan Şura'da alınıyor. Ahundzade'nin aşağıda adı geçen üç yardımcısı da Şura'nın üyeleri arasında.
Taliban'ın kurucusu Molla Ömer
MOLLA YAKUP
Taliban'ın kurucusu ve ilk lideri Molla Ömer'in en büyük oğlu olan Molla Yakup, örgütün askeri gücünün en üst düzey ismi kabul ediliyor. Molla Ömer'in 2015 yılında öldüğü duyurulmuştu.
Afganistan'da olduğu söylenen Molla Yakup, 2016 yılındaki liderlik mücadelesi esnasında adı geçen bir isimdi. Hatrı sayılır bir destek de almıştı ancak nihayetinde Molla Yakup da Ahundzade'yi destekleyenlerden biri oldu. O dönemde yapılan yorumlarda Molla Yakup'un kendisini fazla genç ve deneyimsiz gördüğü için böyle bir yaklaşım sergilediği ifade edildi.
Kendisinden önce Taliban'ın askeri lideri olan İbrahim Sadr'ın aksine Molla Yakup'un daha barış yanlısı bir tutum sergilediği ve Afganistan'ın kontrolünü savaşmadan ele geçirmeyi hedeflediği biliniyor. Sadr ise barış görüşmelerini reddediyor ve hem Kabil hükümetiyle hem de ABD güçleriyle savaşmaya devam etmek istiyordu.
Reuters'a göre 30'lu yaşlarında olan Yakup, Taliban içinde, babası nedeniyle çok sayılan ve sevilen bir isim. Ancak Afganistan'da değil de Pakistan'da büyümüş ve eğitim görmüş olduğu için kendisine yönelik negatif tutumlar sergileyen Taliban liderleri de olduğu söyleniyor. Afgan istihbarat kurumları ve güvenlik yetkilileri, Yakup'u "benmerkezci", "kendini hak sahibi gören" ve "Afganistan'ın gerçeklerinden bihaber" olarak nitelendiriyor.
MOLLA ABDUL GANİ BİRADER
Taliban'ın Katar'da bulunan siyasi bürosunun başkanı olan Birader, ABD ile 2020 yılında yapılan geri çekilme anlaşmasını da yürüten kişi. Taliban'ın kurucularından biri olan Birader, Sovyetlere karşı aynı zamanda kayınbiraderi olan Molla Ömer'in yanında savaştı. Guardian'a göre, 1996'da Taliban'ın Afganistan'ı fethetmesini sağlayan siyasi zaferlerde çok önemli rol oynayan Birader, Taliban'ın 5 yıllık iktidar döneminde çok sayıda askeri ve idari sorumluluk üstlendi.
Taliban iktidarı 2001 yılında sona erdiği dönemde Birader de Savunma Bakan Yardımcısı olarak görev yapıyordu. ABD ve müttefiklerinin gelişinin ardından Taliban lider kadroları Pakistan'a sığındığında, birçok Batılı diplomat Birader'i en ılımlı liderlerden biri olarak görüyordu. Bu nedenle müzakerelerde de Birader öne çıktı. Geçtiğimiz 20 yıllık dönemde birçok batılı diplomatın Ketta Şurası'nda Birader'i ziyaret ettiği de biliniyor.
Ancak Obama yönetimi ılımlı tavrından ziyade askeri uzmanlığının öne çıktığı gerekçesiyle, Pakistan istihbaratı ISI'ı Birader'i yakalamaya ikna etti. CIA'in de desteğiyle Şubat 2010'da Karaçi'de Pakistan ve ABD askerleri tarafından yakalanarak cezaevine koyulan Birader'le ilgili Guardian'a konuşan eski bir yetkili, "Yakalanmasının sebebi aniden barışı sağlama ihtimali değil savaşta oynadığı roldü. Doğrusunu söylemek gerekirse Pakistanlılar, ABD istediği için Birader'i yıllarca hapiste tuttu" dedi.
Birader Moskova'da barış görüşmelerinde
Ancak Trump yönetimi Birader'le ilgili farklı bir yaklaşım benimsedi. Donald Trump'ın Afganistan temsilcisi Zalmay Khalilzad'ın girişimleriyle ve barış müzakerelerinde arabuluculuk yapması amacıyla Birader 2018 yılında ABD'nin talebi üzerine serbest bırakıldı.
Birader, 2020'de Doha Anlaşması'na imza koyanlardan biriydi. Trump yönetiminin barış yönünde atılmış çok büyük bir adım olarak nitelendirdiği bu anlaşmayla ülkeden çekilmekte olan ABD askerlerine karşı ateşkes ilan edildi ve Taliban'ın yeniden iktidara dönüşünün yolu açıldı.
Pazar gecesi yayımlanan haberlerde Birader'in Doha'dan Kabil'e doğru yola çıktığı detayı da yer aldı.
FBI'ın Siraceddin Hakkani hakkında yayınladığı bülten
Siraceddin Hakkani
Ahunzade'nin kurmayları arasında dördüncü sırada ABD'nin terör örgütleri listesinde bulunan ve Afganistan'daki ilk intihar saldırılarını düzenlediğine inanılan Hakkani Ağı'nın lideri Siraceddin Hakkani bulunuyor.
Siraceddin Hakkani de ikinci nesil Taliban üyelerinden. Babası Celaluddin Hakkani Taliban'ın kurucularından ve Usame bin Ladin'in en yakın dostlarından biri olarak biliniyor. Celaluddin Hakkani de 80'li yıllarda Sovyetlere karşı ABD'nin yanında savaşan mücahitlerdendi.
Birçok üst düzey Afgan yetkiliye yönelik suikastların yanı sıra çok sayıda intihar saldırısında ve birçok Batı ülkesi vatandaşının kaçırılmasında da Hakkani Ağı'nın adı geçiyor. Hakkani Ağı'nın El Kaide'yle de çok yakın bağlantıları olduğu biliniyor.
Siraceddin Hakkani, Taliban'ın günlük işlerinin idaresinden sorumlu. Şu anki yeri net olarak bilinmeyen Hakkani'nin 40'lı ya da 50'li yaşlarında olduğu söyleniyor. Hakkani 2020 yılında New York Times için kaleme aldığı "Biz, Taliban, Ne İstiyoruz?" başlıklı makalede ilk ve öncelikli taleplerinin yabancı güçlerin Afganistan'dan çekilmesi olduğunu ama buna pek inanmadıklarını yine de barış sürecini denemek istediklerini söylemişti.
Bir videolu açıklamadan alınan bu ekran görüntüsünde oturanların en ortasındaki Birader
MOLLA ABDUL HAKİM
Ahunzade'nin üç yardımcısının yanı sıra Molla Abdul Hakim de bahsedilmesi gereken önemli isimlerden. Taliban'ın adalet yapısının yani yargısının başındaki kişi olan Molla Abdul Hakim'e bu nedenle "başsavcı" da deniyor.
