Toplum üst üste yalan haber bombardımanına tutuldu. Önceleri, ‘Sosyal medyanın işi canım, herkes kafasına göre atıp tutuyor' türünden açıklamaya çalışıyorduk, ama işin şirazesi iyice kaydı! 'Üniversite sınavlarından bir gün önce Katarlı öğrencilere tıp fakültesine sınavsız giriş verildi, öğrenci yurdundan sözde silah yığınağı çıktı!' Yalan haberin, 5N1K ilkesinin ötesinde tuhaf bir durum olduğu ortada. Konuyu bilirkişilere danıştık, karşımıza bir yüzyıl öncesinden tohumları atılmış hesaplı tezgahlar çıktı.

DELİNİN KUYUYA ATTIĞI TAŞ

AREL Üniversitesi öğretim üyelerinden Prof. Cüneyt Akalın, Siyaset Bilimci ve İletişimci. Yalan haberi sorunca ilk olarak İtalyan Komünist Partisi kurucusu, düşünür Antonio Gramsci’yi andı. Yüz yıl önce, 1921 yılında ortaya attığı tezi anlattı: “Gramsci’nin yıllar önce yaptığı tespit, günümüzde medya dünyasının işleyişinin temel açıklaması haline geldi. Emperyal çevrelerin kurduğu ideolojik hakimiyet, insanların beynini ele geçirdi ve ekonomik sosyal sömürüden daha önemli hale geldi. Yalan makinesiyle üretilen haberler, duyumlar, insanların beynini, beklentilerini yönlendiriyor. Günümüzde özellikle medyada bu yöntem çok yönlü olarak, yani televizyon, internet, kısa habercilikte kullanılıyor. ‘Çamur at da iz bıraksın' anlayışı içinde bir imaj yaratılıyor. Tek bir delinin kuyuya attığı taşı 50 akıllı çıkartmak için uğraşıyor!”

'KUTUPLAŞMA YALANA İKNA ZEMİNİ HAZIRLIYOR'

Aydın Adnan Menderes Üniversitesi öğretim üyesi, sosyolog Doç. Dr. Atakan Hatipoğlu, yalan akımında toplumsal yapıdaki değişimlere ve altyapıya, daha da önemlisi uluslararası boyutuna dikkat çekti: “Batı literatüründe yalan söylemenin giderek artan siyasal söylem olduğuna dair bir tartışma var: ‘Post truth‘, Türkçesi hakikat ötesi. Genel olarak siyasette yalan yükseliyor! Pek çok sebebi var ama başlıcası şu: Neoliberalizm, tüm kaynakların piyasa tarafından dağıtılmasını öngörüyor! Yani her tür kaynak dağılımı piyasaya terk edildi! Asgari ücretin ne olacağını, banka kredi faizlerinin seviyesini, vs. hiçbirini siyaset kararlaştırmayacak, piyasa yapacak. O siyasi partiler arasındaki seçim nasıl olacak? Şov, siyasal porpaganda ve bol bol yalan. Öyle ki, siyasi partinin kendi kitlesi de artık yalan olduğunu bile bile bu yola başvuruyor. Aslında seçmen de kendi liderinin yalan söylediğini seziyor. Toplum ne kadar kutuplaşmışsa o kadar yalana hazır halde! Siyasete yapacak fazla bir iş kalmadı. Hile hurda, bol imaj satışı, pazarlama başladı. Akıl, sorgulama, şüphe, bu sistem siyasetinin kaybedenleri. Seçmenin talebi: Bana yalanlar söyle. Zaten sana oy vereceğim! Burada bir istisna Vatan Partisi’dir. Sadece program olarak değil, siyasal kadro olarak da bir alternatif. Konunun gazeteciliğe yansıyan kısmı da şova dayalı. Odatv gazeteciliği tıklanabildiği ölçüde para kazanıyor! Bu bir anafor. Tıklanmak uğruna kendi mahallenin hoşuna gideceğini kestirdiği şeyleri yapmaya başlarsınız. Bir mafya örgütünün katılan elemana bir kez suç işlettirdikten sonra devamlı iş vermesi gibi. Ticari açıdan belli bir mahallenin sözcülüğüne oynuyor. Mahalle goygoyculuğu yapan bir gazetecilik.”

ÖRGÜTLÜ, HEDEFLİ, PLANLI

Usta gazeteci Rafet Ballı, son yalan haber örnekleri için “Örgütlü hedefli planlı bir yalan haber harekatı var” değerlendirmesini yaptı. Avrupa’da, İngiltere ve Almanya’da yapılan araştırmalara dikkat çeken Ballı, Türkiye’de yalan haber oranının yüzde 40’larda çıktığını, örneğin Türkiye’de küresel salgın döneminde gerek sayılar gerek tedavi olanaklarında binlerce yalan haberin dolaşımda olduğunu hatırlattı. Uluslararası hızlıkontrol/teyit ağı International FactChecking Network (IFCN)'nin yıllık raporlarında bu durum görülüyor. ABD ve İsrail konusunda yalan haber oranları düşükken, Rusya ve Çin konulu yalan haber oranlarının yüksek çıkması da bir başka veri.

'İYİ HABER KÖTÜ HABERİ YOK EDECEK'

Türkiye Gazeteciler Cemiyeti Başkanı Turgay Olcayto, yalan haberlerden şikayetçi, ama bugüne özgü olmadığını ifade etti. “Yalan haber hep oldu ne yazık ki. CNN gibi bir ünlü medya grubu, Çavuşesku hakkında yalan haber yapmış, skandal ortaya çıkmıştı. Irak savaşındaki yalan haberler unutulmaz, sonradan BM doğruları açıkladı. Elbette bunları hoş görmek olmaz, ama savaş dönemlerinde bir ölçüde kabul edildi. Bugünkü yalan haberler, bir yandan pandemi bir yandan ülkedeki ortamla kafaları karışmış olan halkın psikolojik travmalar yaşamasına neden oluyor. Özellikle günümüzde ana akım medyanın kalmadığı, gazeteci olmayan bir takım insanların gazeteci diye piyasaya sürüldüğü veya kimi gazetecilerin de iktidara yanaştığı bir dönemdeyiz. Arkasında rant ve çıkar beklentisi yatıyor tabi. Ama iyi gelişmeler, belgeleyerek haber yapan gençler de var. İyi parakötü para gibi, iyi haber yaptıkça kötü haber de yok olacak.”

Aydınlık