Türk dünyasının her bölgesinde “Nevruz” Türklerin milli bayramı, “Ergenekon’dan Çıkış”, “Bahar Bayramı”, “Yeni Yıl Bayramı” adları altında binlerce yıldan beri kutlanmaktadır.

Nevruz, Farsça birleşik bir kelimedir. Nev; yeni, rûz; gün anlamını taşır. Yani, Nevruz, yeni gün anlamını taşıyan Farsça bir kelimedir. Bu gün, gece ile gündüzün eşit olduğu Miladi 21 Mart, Rumi 9 Mart günüdür.

Nevruz Bayramının birkaç bin yıldan beri Türk kavimleri arasında kutlandığı bilinmektedir. Bu bayramın MÖ VIII. yüzyılda Hunlar tarafından kutlandığı ve daha sonraki yüzyıllarda bütün Türk kavimleri tarafından en büyük bayram olarak değerlendirildiği anlaşılmaktadır. Kaşgarlı Mahmut “Dîvânü Lûgatit Türk” adlı eserinde “Müslüman olmadan önceki Türkler, yılı dört eşit bölüme ayırırlar, her üç aya bir ad verirler. Yılın geçişini şu tarzda bildirirler. Nevruzdan sonraki ilk aya oğlak ayı derler ve o gün bayram yaparlar” diye yazmış.

Bu bilgi, Nevruzun, İslam öncesi Türk topluluklarının önemli aylarından biri, yeni yılın ilk ayı olduğunu ve bunun için bayram yapıldığını bildirmesi açısından önemlidir. Demek ki, Nevruz, bir Türk bayramıdır ve her 21 Martta, yeni yılın gelmesi münasebetiyle kutlanmaktadır.

Nevruz kelimesinin Farsça karşılığı olan “Yeni gün” sözü, bazı Türk boylarında “Yeniden doğuş” olarak ta kullanılmaktadır. Kırgızlar, bilhassa Issık Gölü civarında yaşayalar, bu aydan itibaren tabiatın canlanmaya başlaması dolayısıyla, Nevruz gününü “Yeniden doğuş” adıyla kutlarlar.

Türklerin milli bayramı olan Nevruz, atalarımız Hunlardan başlayarak Gök Türkler, Uygur, Kırgız, Tatar, Özbek, Kazak, Türkmen v.s. Türkleri arasında tarih boyunca, yeni yılın başlangıcı olarak kutlanmış, bu günün şerefine toylar, eğlenceler düzenlemişlerdir. Hala, bütün Türk topluluklarında on iki hayvanlı Türk takviminin başlangıcı olarak kabul edilmektedir. Türkler, çağlar boyunca bir çok dine girirmiş olmalarına rağmen hiçbir zaman Nevruz unutulmamış, çeşitli dinlerde yine yeni yılın gelmesi şerefine kutlamalar devam etmiştir.

Bugün, Türk toplulukları arasında Hıristiyan olan Çuvaşlar, Budist olan Tuvalılar ve Müslüman olan Kırgız, Azeri Türkleri aynı anda, bu bayramı kutlamaktadırlar. Bu da bu bayrama dini bir veçhe kazandırmaya çalışanların yanılgı içinde olduklarının en somut göstergesidir. Bugün bu bayram, Azerbaycan, Kazakistan, Kırgızistan, Özbekistan, Türkmenistan, Karakalpakistan, Afganistan, Doğu Türkistan, Irak, Kırım, İdilUral boyları, Tuva, Saha, Hakasya, Çuvaş, Sibirya, Balkan, Kıbrıs Türkleri arasında kutlanmaktadır. Bu boylar, Nevruz bayramını geniş kapsamlı milli bir bayram haline getirmişler ve resmi tatil yapmışlardır.

Bizde de yüz yıllardır kutlanan bu bayram, bazı kesimlerce, Ortodoksİslam anlayışı çerçevesinde değerlendirilmiş, “Alevi Bayramı” ya da “Putperest bayramı” olarak lanse edilmiş ve unutturulmaya çalışılmıştır.

OSMANLILAR DA NEVRUZ

Osmanlı İmparatorluğu döneminde, Karakeçili aşireti, II. Abdühamit dönemine kadar Nevruz Bayramını Söğüt’te, Ertuğrul Gazi’nin türbesinde kutlarlardı. Bu bayrama o gün de, bu gün de “Yörük Bayramı” adı verilmektedir. Nevruz Osmanlı sarayında da kutlanırdı. (Aşağıda resmi belgesi vardır.) O gün, özel hediyeler hazırlanır, şerbetler sunulur, macun karılır, devlet yöneticileri, büyükten en küçüğe kadar bunları birbirlerine takdim ederlerdi. Bu hediyelere “Nevruziye” adı verilirdi. Ayrıca “Nevruziye” denilen, divan ve halk şairlerinin yazdıkları şiirler de vardı. Bektaşi Babası olan Şükrü Baba’nın yazdığı .

“Akşamlar aşk olsun bayram gecesi
Bu ayın nurudur sultanı Nevruz
Fazlı şahın budur dilek gecesi
Ne mübarek gündür Sultan Nevruz”

dizeleri, binlerce yıllık kültür imbiğinden süzülüp gelen Nevruz geleneğinin ne sıcak ifadesidir.

TÜRKLER DE NEVRUZ’UN ÜÇ BİN YILLIK GEÇMİŞİ VARDIR

Türk kültürünün önemli bir unsuru olarak tarihi çağlardan günümüze kadar gelen Nevruz geleneği, en az üç bin yıldan beri Türkler arasında yaşayan bir gelenektir. Türk halkları arasındaki yaygın inanışa göre Nevruz, Türklerin Ergenekon’dan çıkışı, özgürlüklerini ve bağımsızlıklarını kazandıkları gün olarak kabul edilmektedir.

Ebü’lgazi Bahadır Han’ın “Şeceri Türk” adlı eserindeki Ergenokon menkıbesinde “Dört bin yedi yüz yıl Ergenekon denilen, dört bir yanı yüksek dağlarla çevrili bir vadide sıkışıp kalan Türklerin buradan, baharın başladığı gün 21 Mart’ta çıktıklarını ve ata yurtları olan Turan’a kavuştuklarını, özgürlüklerini ve bağımsızlıklarını kazandıkları” yazılıdır. Yani, Nevruz, Türklerin esaretten özgürlüğe, bağımsızlığa adım attıkları ilk gün olarak Türk tarihinde sembol bir gündür. Bu yüzden unutulması mümkün değildir.

BİR UYGUR KAYNAĞINDA “NEVRUZ”

Tarihi kaynaklarda Nevruz ile ilgili şöyle bir rivayet anlatılmaktadır. “Çok eski çağlarda Hunların ataları saldırıya uğradıklarında, bu halkın içinden sağ kalan tek kollu bir çocuk, bir dişi kurt tarafından Altay dağlarına götürülmüş. Orada kurt tarafından emzirilen çocuğun kurttan çocukları olmuş. Bu çocukların soyu bin Nevruz günü Altay Dağları’ndan inerek dünyaya yayılmışlar. Atalarımız, bu dağdan inme gününü, yeni başlangıç, yeniden doğuş günü kabul ederek her yıl baharın başlama gününü bayram olarak kutlamışlardır.”

Bir Uygur metninden aldığımız yukarıdaki satırların aynısını, diğer Türk boylarında da görmemiz mümkündür. Kırgızlar’da ve Kazaklar’da tam benzeri vardır. Azerbaycan ve Anadolu Türkleri’nde Ergenekon’un çevresini kaplayan dağın bir bölümünün eritilmesi vardır. Ama, öz aynıdır. Neresinden bakarsak bakalım Nevruz, Türk kültürünün en az üç bin yıllık tarihe sahip çok kıymetli hazinelerinden biridir.

NEVRUZ, TÜRKLER DE BAHARIN GELDİĞİNİN MÜJDESİDİR

Nevruz, baharın geldiğinin müjdesidir. Türk halkları, baharın gelmesini dört gözle beklerlerdi. Uzun ve ağır kış şartlarından kurtuluş, tohum ve fidanın ekilmesi, hayvanların yavrulaması, yeryüzünün yeşermesi, ağaçların çiçek açması, Türklerin gönlünü şadeden büyük bir olaydı. Bu yüzden bütün Türk ellerinde o gün, büyük şenlikler düzenlenir, o gün, “Yeni Yıl Bayramı” “Bahar Bayramı” olarak kutlanırdı. Bu bakımdan Nevruz, bütün Türk halkları arasında ortak bir hatıranın, ortak gelenek ve duyguların, doğa ve dünya sırlarının çözümü üzerindeki ortak düşüncelerin, aynı heyecanların çok küçük farklarla ifade edildiği ortak bir kültürel mirastır. Türk kültürünün hakim olduğu tüm coğrafyada, Türkistan topraklarından Balkanlar’a kadar üç bin yıllık bir geçmişin eseri olan Nevruz, bu topraklar üzerinde yaşayan halklar arasında en büyük kültür mirası olarak yaşamış, hayatiyetini sürdürmüş, kültür hayatımızda ortaklık ve süreklilik göstermiş bir olgudur.

TÜRK CUMHURİYETLERİ’NDE “NEVRUZ” HANGİ ADLARLA KUTLANIYOR?

Nevruz Bayramı, bütün Türk halkları arasında en az üç bin yıldan beri, birlik, kardeşlik, dostluk, özgürlük ve yeni yıl bayramı olarak kutlanıyor. Türkiye ve Azerbaycan’da Nevruz, Türkmenistan’da Navruz, Uygur Özerk bölgesinde Noruz, Özbekistan’da Növroz, Kırgızistan’da Noruz, Kazakistan’da Novrız, Tataristan’da Navruz, Çuvaşistan’da Naras adıyla 21 Mart günü, bayram yapılıyor. Bu bayram, el içinde dostluk, kardeşlik ve barışı kuvvetlendirmeye vesile oluyor. Küsler barışıyor, kavgalılar anlaşıyor, aileler birbirlerini ziyaret ediyor, Nevruz sofraları açılıyor, fakir fukaraya yemek dağıtılıyor.

Yukarıdan beri sıraladıklarımız Nevruz’un alalade bir gün olmadığını, bir kültür kompleksi olduğunun da kanıtlarıdır. Nevruz bir kültür kompleksidir, onunla ortaya çıkan pratikler kültürel unsurları işaret etmektedir. Nevruz’un baharın müjdecisi ya da yeni hayatın başlangıcı sayılması başlı başına bir olgudur. Özgürlüğün, bağımsızlığın sembolü olması, dostluğun, kardeşliğin, birliğin sembolü olması, onun kültür kompleksi olduğunun işaretleridir. Bu bakımdan Nevruz’u bir kültürel miras, bir kültürel değer olarak algılamak gerekir. Kültürel değerlerin, milletin yaşamında ne önemli roller üstlendiği açıktır.

NEVRUZ BİZİ, TARİHİN DERİNLİKLERİNE ÇEKER

Türk halklarının yaşadığı kültür alanlarında Nevruz günü ile ilgili yapılan merasimler bu açıdan üzerinde önemle durulması gereken hususlardır. Çünkü bunlar, bizi tarihin derinliklerine çeker, denetler, birlik ve dayanışma gücümüzü arttırır. Kimlik belirlenmesi esnasında önemli rol oynar. Fiziki mekan bakımından topluluklar birbirlerinden ayrı kalsalar da, ortak kültürel değerlerde birleşme ve bunları sürdürme, kimlik kaybına veya silinmesine engel olur. Töreler, örf ve adetler, gelenekler, sadece folklorik malzemeler şeklinde düşünüldüğü zaman bir anlam taşamaz. Önemli olan onları yorumlamak ve anlamlandırmaktır. Çünkü, binlerce yıl, bunların sürekliliğini korumaları, toplumda ifa ettikleri sembolik rollerinden kaynaklanır.

NEVRUZ DA ATEŞ ÜZERİNDEN ATLAMA NEYİ İFADE EDİYOR?

Nevruz törenlerinde üstünden atlanan, yanından geçilen ateş de bunlardan biridir. Türklerde ateş, bir arındırma, temizleme kültürünün ifadesidir. Oğuz Kaan Destanı’nda, Türk hükümdarını ziyarete gelen yabancıların ateşten geçirildikleri yazılıdır. Yani temizlenmeden, arınmadan, hakanla görüşmesi mümkün değildir. O günlerden bugünlere gelen bu gelenek, Nevruz törenlerinde önemli bir olgu olarak karşımıza çıkmaktadır. Türk topluluklarında her şeyin ateşle arındırılabileceği inancı bugün de yaşamaktadır.

Bütün bunlar, Nevruz’un bir iki törenle kutlanıp geçilecek bir olay olmadığını, aksine, milletimizin hayatında çok önemli kültürel bir olay olduğunu göstermektedir. Elbette araştırılmalı, bağlantıları, derinliklerdi ortaya çıkarılmalı ve birleştirici bir kültür kodu olarak milletin hizmetine sunulmalıdır. Yoksa, günümüzde olduğu gibi, göstermelik bir iki törenle geşiştirilirse, yarın, öbür gün elimizden almayacaklarını kimse temin edemez. Aynen lokumumuzun çalınması, Karagözümüz’ün Grek kültürüne mal edilmesi gibi…

Prof. Dr. Erman Artun "TÜRK DÜNYASI'NDA NEVRUZ"