Türkiye önemli bir halk sağlığı sorununu konuşuyor. 5 Kasım 2019 itibariyle 196 kişi ıspanak tükettikten sonra çeşitli şikayetlerle hastanelere başvurdu. Zehirlenmenin nedenine ilişkinse çeşitli iddialar ortaya atıldı. Karar, Memurlar.net, Uçankuş gibi sitelerde yer alan haberlere göre, Türk Yoğun Bakım Derneği zehirlenmelerin nedeninin organofosfat yani böcek öldürücü tarım ilacı olduğunu belirtti. Aynı iddia çeşitli Twitter hesapların ve Facebook’ta da yer aldı. Söz konusu paylaşım ve haberlere göre dernek 10 ila 15 gün boyunca ıspanak tüketilmemesi uyarısında bulundu. 

Ancak 5 Kasım 2019 itibari ile bilinenler ışığında söz konusu zehirlenmelerin organofosfat isimli madde nedeniyle olduğu iddiası doğru değil. İddia konusu derneğin böyle bir açıklaması olmadığı gibi yetkililerden verilen bilgilere göre zehirlenmelerin nedeni ıspanakların içine karışan yabancı otlar.

Zehirlenmelerin nedeni yabancı otlar

2 Kasım 2019’da ilk ihbarın gelmesiyle başlayan ve sonrasında 196 kişiyi etkileyen ıspanak zehirlenmesinin nedeniyle ilgili Tarım Bakanlığı İstanbul İl Tarım ve Orman Müdürlüğü yaptığı açıklamada, zehirlenmelere ıspanaklara karışan patlıcangiller familyasından atropin ve scopalamin içeren yabancı otların neden olduğunu belirtti. Benzer bir açıklama Sağlık Bakanı Fahrettin Koca’dan da geldi.

Konuyla ilgili çalışmalar yürüten Türk Ziraat Yüksek Mühendisleri Birliği de yaptığı açıklamada ıspanağa benzeyen atropin (güzelavratotu) ve patlıcangillerden scopalamin yaprağının ıspanaklara karışmasıyla zehirlenme yaşandığını vurgularken, denetimlerin artırılması gerektiğinin altını çizdi.

Beypazarı Ziraat Odası da açıklamasında zehirlenmeye yol açan partide, 15 bin ton ıspanak olduğunu ve yabancı otların bunun 150200 kilosunu oluşturduğunu söylüyor.

Teyit olarak ulaştığımız Yoğun Bakım Derneği ise iddiada belirtildiği şekilde bir açıklamaları olmadığını ve kendilerine aitmiş gibi yayımlanan demeci derneklerinin vermediğini belirtti. Kurum, bu tip açıklamaları internet siteleri aracılığıyla yaptığını da vurguladı. Derneğin internet sitesi 5 Kasım itibariyle incelendiğinde böyle bir açıklamanın yer almadığı görülebilir.  

Peki atropin, scopalamin ve organofosfat nedir?

Zehirlenmeye neden olan atropin ve scopalamin maddesi, güzelavratotu ve adamotu adıyla bilinen yabani otlarda bulunuyor. Güzelavrat otu ülkemizde Karadeniz, Toroslar, Kırklareli, Bolu, Balıkesir, Adana ve Hatay gibi illerde yabani olarak yetişiyor ve çeşitli tedavilerde kullanılıyor. Yapısı ve bilinçsiz kullanımı nedeniyle genel durum bozukluğu, şuur kaybı ve psikotik bulgulara neden olabiliyor. Ek olarak bu ot, organofosfat olarak bilinen böcek öldürücü ilaçların (pestisitlerin) sebep olduğu zehirlenmelerin tedavisinde de kullanılıyor. Atropin denilen ot, görüntüsü nedeniyle de ıspanakla karıştırılabiliyor. Ziraat Mühendisleri Odası açıklamasında, otların köklerinin benzediğini ve bu yüzden dikkatli olunması gerektiğini vurguladı. Adamotu da Türkiye’de sıkça yetişen, patlıcangillerden ve bilinçsizce kullanıldığında zehirli olabilen bir bitki. Kökleri insana benzediği için adamotu ismi verilen bitki, Akdeniz ülkelerinde boş tarlalarda yetişiyor. Geniş yapraklı ve kötü kokulu olan bitkinin, koyu yeşil yapraklı ve kırmızı elmaya benzer meyveleri var.

Güzelavrat Otu

Adamotu

İddia konusu organofosfat ise bir tür tarım ilacı, yani pestisit. Tarımsal faaliyetlerde haşere ile mücadele için kullanılıyor ve ülkemizde sık sık zehirlenmelere yol açıyor. Türk Tabipleri Birliği’nin, organofosfat zehirlenmeleri ile ilgili bir raporu bile var. Sağlık Bakanı Koca da açıklamasında durumun bir besin zehirlenmesi olduğunu “temelde atropin benzeri etkinin daha çok görüldüğü; yani ağız kuruluğu, bulantı, kusma, görme bulanıklığı gibi şikayetler…” sözleriyle aktarırken hastanelere başvuranların büyük bir bölümünün taburcu edildiğini ifade etti.

Sonuç olarak, ıspanağa bağlı zehirlenmelerin organofosfat isimli pestisit ile ilgili olduğu iddiası, yetkililerin açıklamaları ve hastaların belirtileri de göz önüne alındığında yanlış. Zehirlenmeler yabani otların ıspanağın içine karışması nedeniyle gerçekleşmiş. İddia yanlış bilginin en yaygın yedi türünden “hatalı ilişkilendirme” kategorisine girebilir.

teyit.org