Denizli Pamukkale Üniversitesi tarafından düzenlenen 'Havacılıkta Milli Motor Serüveni' sunumunda gençlere önemli bilgiler sunan Prof. Dr. Mahmut Akşit, TEI'nin yürüttüğü projeler ve güç grupları konusunda önemli açıklamalarda bulundu.
Türk Motor Sanayii'nin önemli motor tedarikçisi firmalardan biri olduğunu hatırlatarak TUSAŞ/TEI bünyesinde onlarca çeşit motora parça ürettiklerine dikkat çeken Akşit, "Dünya üzerindeki uçakların en az yarısı bizim ürettiğimiz motor parçalarını kullanıyor" dedi.
Türkiye'nin F16 savaş uçaklarını edindiği dönemde TEI'nin F110 motorların lisanslı üretimi amacıyla kurulduğunu, 1985 yılında işe başlayan şirketin yerli yapım ilk F16 motorlarını 1987'de teslim ettiğini söyleyen Akşit, Türk Hava Kuvvetleri envanterindeki savaş uçaklarında TEI'de üretilmiş motorların kullanıldığını kaydetti.
Prof. Dr. Mahmut Akşit
SIKORSKY MOTORUNDA SORUN YOK
Akşit, lisanslı motor üretimi sürecinin hızlı gerçekleştiğini fakat asıl meselenin yerli ve millî motora sahip olmak olduğunu dile getirdi. 'Türk Sikorsky' olarak bilinen T70 helikopterlerinin T700 motorunu da lisans altında üretmekte olduklarını söyleyen Akşit, "Bu motor 2 bin beygir güç üretiyor ve Türkiye'de üretilmiş ilk helikopter motorudur" dedi.
Akşit'in öğrencilere izlettiği sunumda T70 Sikorsky Kara Şahin motorlarından 236 adet üretileceği belirtiliyor. Akşit, bu motorlardan 86'sının üretimini tamamlayıp TUSAŞ'a teslim ettiklerini dile getirdi. Prof. Akşit, yaz aylarında TEI üretimi motorların NEFES kodlu T70 helikopterlerle 2 binden fazla sorti yaptığını, bu yoğun uçuş takvimine rağmen motorlarda hiçbir sorun yaşanmadığını ifade etti.
"Normalde helikopterler çok fazla uçuş yapmaz. Bir günde birkaç saat uçar. Yıllık uçuşları 150200 saati geçmez. Bizim helikopterler (yangın söndürürken) bir sezonda 2 bin sorti yapmışlar" diyen Akşit, motor sıkıntısından ötürü şimdiye dek kendisine hiç şikayet gelmediğini vurguladı.
TEI HÜRJET'E 200 MOTOR ÜRETMEK İSTİYOR
TUSAŞ'ın üretmekte olduğu milli jet eğitim ve hafif taarruz uçağı HÜRJET'in motoru konusundaki çalışmalara da değinen Prof. Akşit, bu uçaklara güç veren F404 motorların lisans altında üretimi konusunda Amerikan General Electric ile pazarlıkların sürdüğünü belirtti. Akşit'in yayınladığı sunumda TEI'nin 100 adet kesin ve 100 adet opsiyonlu olmak üzere 200 motor üretme amacında olduğu görüldü.
Milli motor üretebilmenin öneminden bahsederken "Uçak motoru yapmak teknolojik olarak nükleer bomba yapmaktan daha zordur" diyen Prof. Mahmut Akşit, Pakistan ve Hindistan'ın nükleer ülkeler olduklarına fakat uçak motoru üretemediklerine dikkat çekti. Hindistan'ın jet motoru projesinin 17 yıl sürdükten sonra iptal edildiğini söyleyen Akşit, "Bu çok zor bir iş... Kolay olsa herkes yapardı" dedi.
ŞİMŞEK'İN ARKASINDA KÖPÜKTEN UÇAK
Dünyada uçak motoru üreten ülke sayısının 5'i geçmediğini söyleyen Akşit, kurum bünyesinde imâl edilen milli motorları şöyle anlattı:
Hedef uçak ŞİMŞEK'te TJ90 motorumuz kullanılıyor. 2030 bin fit yükseklikte ŞİMŞEK'i saatte 700800 km hızla uçuruyor. Özel boyası sayesinde radarda F16 kadar büyük görünüyor.
Motoru seri halde üretirken çok sayıda sipariş geleceğini düşünüyorduk fakat öyle olmadı. 100150 bin dolar maliyetli ŞİMŞEK testlerde düşürülmüyor. ŞİMŞEK, arkasına bağlanmış telin uçurduğu köpük uçağı uçuruyor; metal boyayla boyanmış köpük uçak hedef olarak kullanılıyor. ŞİMŞEK ise geri dönüyor.
PD170 DEMEK DAHA FAZLA MÜHİMMAT DEMEK
PD170 motoru ANKA, AKSUNGUR ve Bayraktar TB3'e güç veriyor. 20 fitte irtifa ve performans rekoru kırıyor. Bu motor 2020 başından beri seri imalatta. PD170 motorumuzla Amerikan, Alman, Fransız ve Avusturya motorlarına yüksek irtifadaki güç üretimi bakımından açık ara fark attık.
PD170 ithal motora göre yüzde 11 daha az yakıt tüketiyor. Bu durum, platforma daha az yakıt yüklenmesi ve daha fazla mühimmat taşınması demektir.
Pistonlu dizel motorumuz PD222, ithal motorlar ve PD170 ile aynı yere sığıyor ama 225 beygir güç üretiyor. Bu konuda en iyi olarak gösterilen Avrupa motorunun 1200 saat ömrü vardı. Biz bu motoru yaptık; 3 bin 600 saat ömrü var. Biz bunu 3 bin 600 saat yapınca Avrupalılar mecburen 1800 saate çıkardılar.
PD300 LEOPARD'IN YENİ MOTORUNU GEÇTİ
Motorda teknoloji sürekli gelişiyor. Güç yoğunluğu bakımından Almanların Leopard tankı için yeni geliştirmekte olduğu MTU892 motorunu da geçtik. Leopard motorunun litredeki güç yoğunluğu 122 beygirken bizim geliştirmekte olduğumuz TEIPD300 145 beygir güç üretiyor.
KARGI'NIN PG50'Sİ SINIFINDA TEK
PG50 motoru 160 kiloluk KARGI'yı çok uzun saatler uçuruyor. Bayağı uzun menzillere gidebiliyor. Özel ve stratejik bir İHA. Küçük motorların yüksek irtifadaki performansı genellikle kötüdür, havayı daha az emdikleri için. Biz PG50 ile 30 bin fit irtifada güç üretebildiğimizi test ettik. Bu şu demek: Küçücük motor, Everest'in tepesinde bile performans kaybına uğramıyor. Sınıfında tek.
Prof. Mahmut Akşit:
Orta menzilli gemisavar füze motoru TJ300 kağıt üstünden üretime kadar 2,5 yıl içerisinde güç rekoru kırdı. 224 mm çap ve 1342 Newton itki ile zirvede.
TS1400 UÇAK MOTORUNUN BİR TIK ÜSTÜ
Türkiye'nin ilk milli helikopter motoru TS1400. Gerçek anlamda bir jet motoru. Aslında helikopter motoru uçak moturunun bir tık daha üstü. Önce uçak motoru kısmını yapıyorsun, sonra arkadan hızla fırlayan gazın önüne bir kademe daha türbin koyuyorsun; fırlayan bütün enerjiyi dönme hareketine çevirip pervaneye veriyorsun.
TS1400 GÖKBEY helikopteriyle uçuyor. En uzun test uçuşu 4 saat 25 dakika oldu. İthal motordaki maksimum sürekli güç 1292 beygirken TS1400 1411 beygir sürekli güç üretiyor. TS1400 ile ilk insanlı uçuş 19 Nisan 2023'te yapıldı.
TF6000 jet motoru KIZILELMA ve ANKA3'te kullanılacak. Aynı zamanda ATAK2'ye de uyarlanacak. Doğalgaz borularına güç basmak ve gemileri yürütmek için de kullanılabiliyor. TF6000 hemen hemen bitti; İzmir TEKNOFEST'e bitmiş halini götürdük.
