Kamu iktisadi teşebbüsleri (KİT) geçen yıl sonu itibarıyla yatırımlarını bir önceki yıla göre yaklaşık yüzde 17,2 artırarak yaklaşık 23,8 milyar liraya yüksetti.
Anadolu Ajansı'nın, Hazine ve Maliye Bakanlığı verilerine dayandırdığı habere göre, Bakanlık portföyünde 2020 yılı sonu itibarıyla 19 KİT, 4 kamu bankası ve 7 diğer kuruluş olmak üzere toplam 30 kamu işletmesi bulunuyor.
Geçen yıl bütçeden KİT'lere 15,4 milyar lira sermaye ve 2,1 milyar lira görevlendirme bedeli olmak üzere 17,5 milyar lira ödeme yapılırken KİT’lerden bütçeye gerçekleştirilen ödemeler ise 1,9 milyar lira temettü, 1 milyar lira hasılat payı ve 2,6 milyar lira kurumlar vergisi olmak üzere toplam 5,5 milyar liraya ulaştı.
ZARAR KÂRA DÖNÜŞTÜ
KİT’lerin aktif büyüklüğü 2020 sonunda bir önceki yıla kıyasla yüzde 11,8 artarak 310,3 milyar lirayı buldu. Brüt satışlar ise söz konusu dönemde yüzde 4,7 artış göstererek 160,7 milyar lira olurken 2020 yılında malhizmet satış maliyeti bir önceki yıla göre yüzde 0,3 azaldı. Bu durum satışların karlılığını olumlu etkilerken KİT sisteminin 2019 yılı sonunda 1,7 milyar lira olan dönem net zararı 2020 yılında 825,8 milyon lira net kara dönüştü.
Geçen yıl KİT’lerde istihdam edilenlerin sayısı 99 bin 235 kişiye gerilerken toplam istihdam gideri bir önceki yıla göre yüzde 17,5 artarak 15 milyar lira oldu.
ENERJİYE ÖNCELİK
KİT'lerin yatırım harcaması 2020 sonu itibarıyla bir önceki yıla göre yaklaşık yüzde 17,2 artarak 23,8 milyar liraya ulaştı. Bu tutar, 2020 yılı gayrisafi yurt içi hasılanın yaklaşık yüzde 0,5'ine karşılık gelirken geçen yıl en çok yatırımı sırasıyla 9,6 milyar lirayla Türkiye Cumhuriyeti Devlet Demiryolları Taşımacılık AŞ (TCDD), 4,7 milyar lirayla Türkiye Petrolleri Anonim Ortaklığı (TPAO), 3,7 milyar lirayla Türkiye Elektrik İletim AŞ (TEİAŞ), 3,3 milyar lirayla Boru Hatları ile Petrol Taşıma AŞ (BOTAŞ) ve 765,9 milyon lirayla Devlet Hava Meydanları İşletmesi (DHMİ) gerçekleştirdi.
KİT'ler 2019 yılında yaklaşık 7,1 milyar lira faiz dışı açık verirken 2020 yılında bu tutar 2,3 milyar lira faiz dışı fazlaya dönüştü. Teşebbüslerin sektörel yatırım harcamalarında 12 milyar 202 milyon lirayla enerji ilk sırayı alırken bunu 10,9 milyar lirayla ulaştırma, 225 milyon lirayla sanayi, 160 milyon lirayla tarım takip etti.
İKİ KAT ARTIŞ HEDEFİ
Bu yıl ise KİT yatırımlarının 43 milyar 487 milyon 704 bin lirayı bulması bekleniyor. Kamu payı yüzde 50'nin üzerinde olan KİT'lerin 2022'de 61 milyar 870 milyon 156 bin lira yatırım yapması planlanırken bu tutar 2023 için 63 milyar 875 milyon 612 bin lira, 2024 için de 63 milyar 846 milyon 624 bin lira olarak belirlendi.
1929 BUHRANINI DEVLETÇİLİKLE AŞTIK
Yazarımız , Ekonomist Hakan Topkurulu, KİT'lerle ilgili atılan adımı şöyle değerlendirdi: “Türkiye 1929 Buhranı'nı 1930'larda başlattığı devletçilikle göğüsledi. Bugünlerde de benzer bir süreç yaşıyoruz. Bu süreçte KİT'lerin rolü kritik önemde. Önceki kriz devletçilikle aşıldı. Bugünü de yine devletçilikle aşarız.”
VATAN PARTİSİ'NİN ÇAĞRISI: YATIRIM SEFERBERLİĞİ
Vatan Partisi, KİT'lerin ayağa kaldırılmasını Üretim Devrimi sürecinin ayrılmaz bir parçası olarak dile getiriyor. Vatan Partisi Genel Başkanı Doğu Perinçek'in Üretim Devrimi kitabında da şu maddeler yer alıyor:
“Devlet kaynakları kamu mülkiyetine dayanan Kamu İktisadî Teşekküllerine (KİT’ler) ayrılarak, kapsamlı ve verimli bir yatırım seferberliği yürütülmeli.
“İktisadî Devlet Teşekküllerini, Kamu İktisadi Kuruluşlarını ve bunlara ait iştirakleri verimli hale getirmek için, gerekli kaynaklar bütçeden karşılanmalı ve Devlet Yatırım Bankası yeniden örgütlenmeli.
“KİT’lerin işletilmesinde, millî çıkar, üretim ve istihdam artışı, verimlilik, fiyat istikrarı, ucuz fiyat ilkeleri esas alınmalı. Dar gelirlilerin gıda, giyim ve ısınma ihtiyaçları için üretilen mallar, satış mağazaları zinciriyle halkın ayağına götürülmeli. Ancak bunlar dışında kalan mallar, piyasa kuralları içinde oluşan fiyatlarla sunulmalı, devlet eliyle kaynak aktarılması önlenmeli. KİT’lerin kendi çalışanlarına sosyal ve kültürel yarar sağlayan hizmetleri geliştirilmeli.”
ÖDENEK TAVANINDA YÜZDE 58 YÜKSELİŞ
RECEP ERÇİN
Öte yandan Cumhurbaşkanlığı tarafından 20222024 Dönemi Yatırım Programı Hazırlıkları kapsamında Resmi Gazete'de yayımlanan genelgeye göre Kamu İktisadi Teşebbüsleri (KİT) ödenek tavanı bir önceki programa göre yüzde 58 oranında artırıldı. 20212023 dönemine ilişkin genelgede 119 milyar 509 milyon TL olan üç yıllık ödenek tavanı toplamı 20222024 dönemi için 189 milyar 592 milyon TL oldu. Bu ilave 70 milyar TL'lik ödenek anlamına geliyor.
TPAO'YA YÜZDE 337 ARTIŞ
Önceki döneme ilişkin genelgede 20 KİT için 39.4 milyar TL olarak öngörülen 2022 yılı ödenek tavanı yeni genelgede 61.8 milyar TL'ye çıkarıldı. Yine 2023 yılına ilişkin tutar da 36.5 milyar TL'den 63.8 milyar TL'ye yükseldi. 2023 yılı için önceki döneme göre fark yüzde 74.7 olarak hesaplanıyor. Söz konusu 20 kuruluşta kamunun yüzde 50 ve üzerinde payı bulunuyor. Bu kuruluşlar içerisinde geçen dönemde olduğu gibi bu dönemde de en yüksek ödenek tavanı Türkiye Petrolleri Anonim Ortaklığı (TPAO) için verildi. Önceki dönem genelgesinde TPAO için öngörülen ödenek tavanı 2022 yılı için 5 milyar 63 milyon TL iken yeni genelgede 22 milyar 135 milyon TL'ye çıkarıldı. Bu yüzde 337'lik bir artışa işaret ediyor.
BOTAŞ, TEİAŞ gibi KİT'ler için öngörülen ödenek tavanı artışları göze çarpıyor. Örneğin önceki genelge dönemi sonu olan 2023 yılı için TEİAŞ'ın ödenek tavanı 4.8 milyar TL'ye kadar düşüyordu. Bu genelgede ise 2023 tutarı 9.3 milyar TL, 2024 tutarı da 10.2 milyar TL olmuş. Yeni genelgede dikkatimizi çeken bir başka oran 2022'ten 2024'te toplam ödenek tavanı artışı oldu. 2022'de 61.8 milyar TL'den 2024'te 63.8 milyar TL'ye çıkan KİT ödeneklerindeki artışa baktığımızda yüzde 3.19'a işaret ediyor. Oysa Orta Vadeli Program'da 2023 için yüzde 8,2024 için yüzde 7.6'lık bir enflasyon öngörüldü. Bu kapsamda iki yıllık birikimli fiyat artışı yüzde 16.2 oluyor. Yani KİT'lerdeki yapılan ödenek artışı bir önceki genelgeye göre hayli yüksek olmakla birlikte mevcut plan dönemi içinde enflasyon artışının hayli gerisinde öngörülmüş.
