İran Devrim Muhafızlarının Komutanı ve Hamaney'in Ortadoğu'daki kılıcı Kasım Süleymani, ABD'nin saldırısıyla öldürüldü. Süleymani İran'ın yurt dışındaki operasyonlarının kilit ismiydi. İran, ABD'ye ait üslerin bölgede hedef alınacağını ifade etti. Peki yaşanan bu gelişme Ortadoğu'da nasıl bir yankı uyandıracak ve bölgesel gelişmeleri nasıl etkileyecek. SETA araştırmacısı Talha Köse, Süleymani'nin öldürülmesi ve beraberinde yaşanabilecek gelişmeleri değerlendirdi. İşte Talha Köse'nin açıklamaları…
Trump yönetimi Obama döneminde imzalanan nükleer anlaşmayı devre dışı bıraktı ve İran'a yeni yaptırımlar uygulamaya başladı. İran'a askeri olarak değil ama yaptırımlarla diz çöktürmek istedi. Basra Körfezinde İran'a ait bir gemiye el koydu ve İran da benzer şekilde İngiliz gemisine el koydu. Daha sonra Irak'ta ve protesto gösterileri başladı ve bu gösteriler hükümet ve İran karşıtı idi. Protestocular Basra'da ABD konsolosluğunu yaktı. İran bundan ABD'yi sorumlu tuttu ve en son Bağdatta ABD büyükelçiliğine yönelik saldırı oldu. Bu saldırı Trump yönetimi açısından bardağı taşıran son damla oldu ve böylesi bir karşılık verildi.
ABD Kasım Süleymani'ye yönelik bu operasyonu neden gerçekleştirdi?
Temel tetikleyici Bağdat'da bulunan ABD büyükelçiliği saldırısı oldu. Devrim sonrası Tahran'da ABD büyükelçiliğinin 444 günlük işgali ABD'de Carter'ın başkanlığına malolmuştu. Trump yönetimi seçim yılında benzer bir gelişmenin olmaması için sert tepki verdi.
Kasım Süleymani'nin öldürülmesinin ardından İran'ın tutumu nasıl olacak?
İran çok sert bir tepki vermek zorunda, aksi taktirde bu gerilimden geri adım attığı şeklinde anlaşılabilir. Bugüne kadar ABD'yi doğrudan hedef almıyordu ama bu yaklaşımını değiştirebilir. İsrail'i de hedef alabilir. Her iki seçenekte de bölgede daha fazla tırmanma ön görebiliriz.
Kasım Süleymani ve Haşdi Şaabi'nin Başkan Yardımcısı El Mühendis'in ölümü bölge için ne anlama geliyor?
İran'ın bölgedeki vekalet savaşlarının komutanları idi bu iki isim. Özellikle Süleymani bölgedeki tüm ülkelerde bulunan İran yanlısı milislerini başı ve stratejik kurmay aklı idi. Bu aktörlerle çok yakın çalışan bir isimdi Süleymani. İran'ın bölgedeki en etkili aracı ise bu mezhepçi milis güçlerdir. İran'ın bölgedeki vekalet savaşları önemli ölçüde yara alacaktır. İran Devrim Muhafızları açışından ise büyük gerileme söz konusu olabilir.
Kasım Süleymani Suriye'de Esad rejimine de ciddi olarak destek veriyordu. Bu gelişme Suriye'deki durumu nasıl etkileyecek?
Süleymani, Suriye'deki rejim yanlısı milisleri ve mezhepçi milis ve Şebbihaları örgütleyenlerdendi. Lübnan Hüzbullah'ı da Süleymani kontrolünde rejim saflarında faaliye gösteriyordu ve rejimin direnmesine önemli ölçüde destek sağladılar. Eğer Rusya devreye girmemiş olsaydı, Esed Rejimi büyük yara alabilirdi ancak Süleymaninin devre dışı kalması Suriye'de daha çok Rusya'nın elini güçlendirecek bir hamledir. Suriye muhalefeti bu aşamada rejimi devirecek bir kapasiteye sahip değil.
İran Irak'ta nasıl bir siyaset izleyecek? Irak'taki İran nüfuzu bundan nasıl etkilenecek?
İran'ın Iraktaki nüfuzu devam edecektir ancak bu nüfuzun şekli değişebilir. Devrim Muhafızlarına bağlı askeri ve ticari aktörler Irak'ta hem ekonomiyi hem de güvenlik sektörünü büyük ölçüde etkiliyorlar. Bu etkinin bir anda sona ermesini beklememek lazım. Nuri el Maliki gibi siyasetçilerin mezhepçi politikaları zaten Irak'ta devlet kapasitesini çökertti ve Sünnileri geriletti. Haşdı Şabi birlikleri daha fazla gerileyebilir. Bu durum Mukteda Sad'a bağlı Mehdi güçlerinin ve İran kontrolünde olmayan diğer mezhepçi milislerin önünü açabilir. Sonuçta İran etkisi sınırlansa da Irak'ta Şii hegemonya da fazla bir değişiklik olmasını beklememek lazım. ABD eğer doğru oyun kurabilirse Şii ve Sünnileri bir araya getirebilecek kurgu oluşturabilir. Bu tablo bu aşamada çok mümkün görünmüyor.
Kasım Süleymani'nin öldürülmesi Trump'ın iç siyasetteki elini güçlendirir mi?
Süleymani'nin öldürülmesi iç siyasette Trump'ın elini çok güçlendirir zira bunu ABD elçiliğine yapılan saldırının müsillemesi olarak sunacaktır. Ancak şunu unutmamak gerekir ki, Trump yönetimi Ortadoğu'da yeni bir sıcak çatışmanın parçası olmak istemiyordu bu saldırı ABD'yi tekrar sıcak bir savaşa çekebilir ve ABD bölgesel gerilimin merkezinde olamaya başlayabilir. İsrail lobisi ve İran karşıtı Körfez Arap devletleri de ABD'ye destek verebilirler. Seçim sürecine İran ile sıcak çatışma ile girmek de ABD'de milliyetçi hisleri körükleyeceği için Trump'ın işine yarayabilir. Öte yandan Obama döneminin bürokratları ve bazı Demokrat siyasetçiler Trump'ı ülkeyi gereksiz savaşa sürüklüyorsun diye suçlamaya başladılar bile.
Yaşanan bu saldırı sonrasında ABD'nin Ortadoğu'daki askeri varlıklarının açık bir hedef haline geleceği ifade ediliyor. İran, ABD'ye bir misillemede bulunabilir mi?
Bu saldırı sonrası İran ABD'yi, İsraili veya Suudi Arabistanı doğrudan hedef alabilir. Daha muhtemel hedef ABD üsleri olabilir ancak her halükarda gerilimi daha da artıracak ve doğrudan çatışmaya sürükleyebilecek bir potansiyel mevcut
ABD ve İran arasında ekonomik ambargolar üzerinden de ciddi bir problem vardı. Bu yeni gelişme bölgede ekonomik olarak nasıl yankı uyandıracak?
Gelişme bölgede ekonomiyi çok olumsuz etkileyecektir. Zaten Irak'ya devam eden protestolar ve ekonomik gerilemeler ve İran'a yönelik ambargo ekonomi ve ticareti olumsuz etkilemişken şimdi bölgeselleşen kriz daha da olumsuz bir dönüşüme ve daha derin ekonomik problemlere neden olacaktır. Petrol fiyatlarının hızla artmasını bekleyebiliriz. Körfez de bir sıcak çatışma ise diğer petrol üreticisi ülkelerin ihracat kapasitesini kısıtlayacaktır. Özellikle gelişmekte olan ülkeler bu durumdan daha fazla etkilenecektir. Türkiye'nin İran ve Irak ile olan ticareti de olumsuz etkilenecektir.
ABD Başkanı Trump daha önce yaptığı açıklamalarda Suriye ve Irak'tan ABD ordusunun tamamen çekileceğini açıklamıştı. Bu yaşanan yeni gelişme sonrasında ABD bölgeden çekilme planlarını rafa mı kaldıracak?
Bu olaydan sonra eğer İran geri adım atmazsa, ki İran'ın böyle bişey yapacağını sanmıyorum, ABD'nin bölgeden çekilmezi zorlaşmıştır. Bölgedeki askeri varlığını artırmak durumunda olacağı yeni bir döneme girdik.
