İstanbul Üniversitesi, Avrupa Nükleer Avrupa Araştırma Merkezi (CERN)’nde araştırma faaliyetleri yürüten Kompakt Müon Selenoid (CMS) Deneyine 8 Şubat 2019 tarihi itibari ile ‘Tam Üye’ statüsünde kabul edildi.
İstanbul Üniversitesi’nin CERNCMS Deneyine Tam Üyeliği Neden Önemlidir?
Prof. Dr. Özkorucuklu, “CERN’de büyük Hadron çarpıştırıcısı üzerinde kurulu temel olarak dört tane deney var. Önemli deneyler Atlas, ALICE, LHCb ve CMS. Biz CMS deneyine üye olmaya karar verdik. İstanbul Üniversitesi CERNCMS deneyi üyeliği için bir “Güdümlü Proje” ile proje ekibine destek verdi ve proje ekibi Türkiye Atom Enerjisi Kurumuna (TAEK) sunmak üzere proje hazırlıklarını sürdürmekte. Ulusal ve uluslararası görünürlüğümüzü artırmak bakımından önem arz eden bu üyelik ulusal kapsamda iş birlikleri doğurduğu gibi, ilk resmi uluslararası iş birliği teklifi de Gürcistan Teknik Üniversitesi’nden geldi. CMS deneyine üye olan 203 enstitü/üniversite ile çok hızlı ve kapsamlı iş birliği yapmak artık mümkün. Bu iş birlikleri sadece fizik değil, kimya, matematik, astronomi veya tüm mühendislik alanlarında olası. CERN’de planlanan gelecek on yılları kapsayacak diğer deney ve araştırma konularında İstanbul Üniversitesi olarak yer almak artık daha kolay ve istenilen bir durum olacak. Öğrencilerimiz için yüksek lisans veya doktora çalışmalarını bir kısmını CERN’de yapmak veya buralardan burs imkanlarını kovalamak olası” dedi.
“CERN Temel Araştırmalar Yaparak Yarının Teknolojilerini Üretir”
CERN’ün yalnızca bir araştırma merkezi olmadığını belirten Prof. Dr. Özkorucuklu, “CERN, günümüz teknolojilerinin üretildiği, insanlık yararına bir merkez olarak düşünülmeli. CERN’de fizik araştırmalarının yanı sıra dedektör geliştirme, bilgisayar, hesaplama, iletişim teknolojileri, büyük dataların analizi, radyasyon güvenliği ve benzeri birçok konu üzerinde çalışmalara devam edilmektedir. CERN’ün birincil görevi temel bilimsel araştırmalar yapaktır ve bu yarının teknolojilerini geliştirmesinin önünü açmaktadır. 1951 yılında fikir olarak doğan CERN’ün, bugün 22 üye ülkesi bulunmaktadır; Avusturya, Belçika, Bulgaristan, Çek Cumhuriyeti, Danimarka, Finlandiya, Fransa, Almanya, Yunanistan, Macaristan, İsrail, İtalya, Hollanda, Norveç, Polonya, Portekiz, Romanya, Slovakya, İspanya, İsveç, İsviçre ve İngiltere bu ülkeler arasındadır. CERN, bu üye ülkelerden ikişer delegenin oluşturduğu bir konsey tarafından yönetilmektedir” ifadelerinde bulundu.
“CMS Deneyi Tarihin En Büyük Uluslararası Bilimsel İşbirliğinden Biridir”
CMS deneyinde, 45 ülkeden 4500 parçacık fizikçisinin, mühendisin, teknisyenin, öğrencinin ve destek personelin yer aldığını belirten Prof. Dr. Özkorucuklu, “CMS dedektörü, Fransız Cessy köyünde yerin 100 m altında bulunuyor ve 21 m uzunluğunda, 15 m çapında ve toplam 14000 ton ağırlığında dünyanın en büyüklerinden biridir. CMS dedektörü, birkaç eş merkezli bileşen katmanına sahip, silindirik bir soğan şeklindedir ve bu bileşenler, çarpışmada üretilen parçacıkların özelliklerini belirleyerek her çarpışma olayının "fotoğraflarını" hazırlamaya yardımcı olurlar. Bu çarpışmalarda üretilen parçacıkların çoğu ‘kararsız’ olsa da, hızla CMS tarafından tespit edilebilecek kararlı parçacıklara dönüşürler. Dedektör, her çarpışmada üretilen tüm kararlı parçacıkları tanımlayarak (hemen hemen), varış zamanları ve enerjilerini ölçerek bir bulmacanın parçalarını bir araya getirir gibi tüm bu parçacıkların bilgilerini bir araya getirerek çarpışmanın bir ‘görüntüsünü’ yeniden oluşturur. Bu anlamda CMS devasa ve yüksek hızlı bir kamera görevi görerek saniyede 40 milyon kere tüm yönlerden parçacık çarpışmalarının 3D ‘fotoğraflarını’ çekebilmektedir.” şeklinde konuştu.
Prof. Dr. Özkorucuklu sözlerine şu şekilde devam etti: “Her çarpışmada üretilen çeşitli parçacıkların enerjileri hakkında bilgi, çarpışma noktasında ne olduğunu anlamak için çok önemlidir. Bu bilgi, CMS'deki iki çeşit “kalorimetreden” toplanır. Elektronların ve fotonların enerjilerinin ölçüldüğü Elektromanyetik Kalorimetre (ECAL) ve Kuark ve gluonlardan oluşan kompozit parçacıklar olan Hadronların (proton gibi) enerjilerini ölçen Hadron Kalorimetresi (HCAL). Grubumuzun birincil çalıştığı dedektör sistemi HCAL dır. ProtonProton çarpışmaları sonrasında çok ileri bölgeden geçen protonların geçiş zamanlarının ölçülmesi Merkezi Bölge Üretim (CEP) süreçlerinin analiz için büyük önem arz etmektedir. Bu kapsamda CMS dedektörünün her iki tarafındaki çarpışma noktasında 200 m mesafede PPS dedektörleri yerleştirilmiştir. Grubumuzun ikinci çalıştığı dedektör sistemi PPS dir ve ekip üyemiz doktora öğrencisi Berkan Kaynak PPS bursu ile doktora çalışmalarını yapmak üzere üç yıllığına CERN’e kabul edilmiştir.”
Prof. Dr. Özkorucuklu, kendisinin ise 1998 yılında doktora öğrenciliğinden beri CMS deneyleri ile ilgilendiğini belirtiyor.
