Her fırsatta insan haklarını savunun Avrupa ise farklı dinden yurttaşlarına türlü eziyetler yaptı. Osmanlı ise hoşgörüsüyle sınırları aştı. Zulümden kaçan binlerce Yahudi, Osmanlı'ya sığındı. Tıptan, ticarete pek çok alanda çalıştı. Kimi paşalık, kimi de Saray'a doktorluk yaptı... İşte onlardan bazınları:
SALOMON ABEN YAEŞ: Alvaro Mendes adıyla 1520'de Portekiz'in Tavira kentinde doğdu. Çocukluğunda bir kuyumcunun yanında çalıştı. Kıymetli taşlar hakkında bilgi edinince 1545'te Hindistan'a yollandı. Burada elmas madeni işleterek genç yaşta büyük servet sahibi oldu. Serveti, politik kabiliyeti ve özellikle Portekiz'e olan bağlılığı onu İspanya karşıtı devletlerin yetkilileriyle ilişki kurmaya yöneltti. Ancak Yahudi kimliği yüzünden İspanya Engizisyonu'nun hedefi arasına girdi.
GÜVEN KAZANDI
1585'te Selânik'e gitti. Salomon Abenas adını aldı ve İstanbul'a yerleşti. Kısa sürede zenginliği ve siyasî ilişkileriyle sarayın dikkatini çekti. Önce III. Murad'ın, daha sonra da III. Mehmed'in güvenini kazandı.
Gümrük gelirleri kendisine kiralandığı gibi Sultan Murad tarafından ona Midilli düklüğü ve ayrıca has olarak da Filistin'deki Taberiye şehriyle çevresindeki köyler verildi. İstanbul'da ölen Salomon Abenas, siyasetle meşgul olurken yakınları vasıtasıyla özel işlerini de yürütmüştür.
DAVID PASSİ
Portekiz'de marrano bir aileden doğan Passi bir süre Venedik'te yaşadıktan sonra İstanbul'a taşındı. İsim değiştirdi. Yeniçeri Ağası oldu. Kaptan Paşa rütbesiyle onurlandırıldıysa da devlet işlerine karışmadı.
YAKUP BIN DAVID
1475 yılında Lizbon'da doğan Yakup, 1496'da babasıyla birlikte Portekiz'den İstanbul'a yerleşti. Osmanlı Yahudilerinin manevi lideri olarak kabul edildi. Türkçe, Arapça ve İspanyolca'yı iyi bilen İbn Yahya'nın responsalarının büyük bölümü 1541 büyük İstanbul yangınında yok olduysa da ayakta kalmayı başaranlar, ölümünden sonra 1542'de Oholei Tam adıyla yayımlandı.
DANIEL DE FONSE
1672 yılında Portekiz'in Oporto şehrinde marrano bir ailede doğan FonsE Fransa'ya kaçtı. Bordeaux'da tıp eğitimi alan Fonseca, 1702'de İstanbul'a yerleşip, Fransa elçisi gibi yüksek makam sahibi kişilerin özel hekimi ve sırdaşı oldu. 1740'ta ölen Fonseca için Voltaire, "Belki de ulusunun tek filozofu" dedi.
ESTER KİRA
Ester Kira, 16. yüzyılda seyyar satıcılık yaptı. Harem'e ipek, mücevherat, süs ve ziynet eşyası sağladı. Valide Sultanların en yakınıydı. Siyasete III. Murad zamanında atılan Ester, İtalya Krallıkları ve Venedik ile ilişkilerde önemli rol oynadı. Uluslararası ilişkilerden servet yaptı.
YUDA BARUH
1.Mahmud'un Sarrafbaşısı'ydı. Avusturya İmparatoriçesi Maria Theresia, Yahudileri ülkesinden kovmaya karar verince, Yuda durumdan Padişah I. Mahmud'u bilgilendirdi. Padişah, bir elçi göndererek İmparatoriçe'yi vazgeçirdi.
JOSEF BEN EFRAIM
1488'de İspanya'nın Toledo şehrinde doğdu. Elhamra Kararnamesi'nin ardından Portekiz'e kaçtı. Ardından Osmanlı'ya sığındı. Niğbolu'daki Plevne Sinagoğu'nda hahamlık unvanı aldı. "Herkesin faydalanabilmesi" için Şulhan Aruh'u yazdı.
