“Belki erkeklerimizin memleketi istila ede düşmanlara karşı süngüleriyle, düşmanın süngülerine göğüslerini germekle düşman karşısında isbâdı vücut ettiler. Fakat erkeklerimizin teşkil ettiği ordunun hayat membalarını kadınlarımız işletmiştir.” Mustafa Kemal Paşa
Cumhuriyetimizin temelinin atıldığı Sivas Kongresi’ne ev sahipliği yapan Sivas aynı zamanda Mustafa Kemal Paşa’nın önerisi ile kurulan ve Milli Mücadele döneminin tek resmi ve örgütlü kadın derneği olan Anadolu Kadınları Müdafaai Vatan Cemiyeti’ne de ev sahipliği yapmıştır. Atatürk, 28 Mayıs 1919 Havza Genelgesi ile ordudan önce kongreler ve derneklerle örgütlenmeye öncelik verilmesini önermiştir.
1919’dan önce kurulmuş olan kadın dernekleri daha çok hayır işlerine yönelikti. 1919 Türkiye’sinin önceliği vatan savunması idi. Savaş, topyekün savaştı. Vatanı kadınerkek birlikte savunacaklardı. Savaşlarda en büyük zararı kadınlar ve çocuklar görüyorlardı. Bağımsızlığını kaybeden bir milletin, vatanının sahibi değil esiri olduğunu bilen kadınlar en önemli görevlerinin milletin bağımsızlığını korumak olduğu bilinci ile Anadolu Kadınları Müdafaai Vatan Cemiyeti’ni kurmuşlar ve milli mücadelenin kadın örgütlenmesine öncülük etmişlerdir. İşgal bölgelerindeki halkımızın ve askerlerimizin ihtiyaçlarını karşılamada başarılı hizmetlerinin yanı ıra kadınlarımızın sesini, çığlığını dünyaya duyuran öncü kadınlarımızın başarılı çalışmalarını yazışmalarından ve mektuplarından öğreniyoruz.
Kadınlarımızın annelik vasfını yansıtan son derece zarif ve edebi üslupla yazılmış olan bu belgeler, bugün ve gelecekteki yeni kuşaklara örnek olacak niteliktedir.
İradei Milliye Gazetesi’nin 8 Aralık 1919 Pazartesi günkü 15 Numaralı sayısında yayınlanan haberle derneğin kuruluşu Türk Kamuoyuna ilan edildi.
“Hanımlarımızın memleket endişesi etrafında erkekleri ve kardeşleriyle el ele verecek sonuna kadar çalışmaya azmettiklerini gösteren bu vatansever teşebbüs, hususuyla nutuklarında ve telgraflarında gösterdikleri metin, ciddi ve müstesna fedakârlık hisleri, her türlü sitayişlerin üstünde bir his ve heyecan ile telakki edilmiştir. Medeniyet aleminde Anadolu’nun bu muhterem ve azimkâr, heyecanlı sesleri Türk Milleti’nin daima yaşayacağına en büyük delil olarak kabul olunacaktır.”
Nüfusun yarısının kadın olduğu toplumda topyekün savaşta kadın örgütlenmesi büyük önem taşıyordu. Sivaslı kadınlar önce derneğin kuruluşu ile ilgili kamuoyu oluşturdular. Sivas Valisi Reşit Paşa’nın esi Melek Reşit Hanım ve 16 arkadaşı tarafından kurulmuş ve kısa sürede merkeze bağlı, Anadolu’nun muhtelif şehirlerinde yeni şubeler açmışlardır.
Anadolu Kadınları Müdafaai Vatan Cemiyeti’nin beyannamesi 26 Kasım 1919 tarihinde Sivas Valiliği’ne verilmiş, 7 Aralık 1919’da ise 2 nüsha dernek tüzüğü de sunularak yasal işlemin tamamlanması istenmiştir. Sivas Valiliği 9 Aralık 1919 tarihli yazısıyla Anadolu Kadınları Müdafaai Vatan Cemiyeti’nin kuruluşunu onaylamıştır.
Derneğin kuruluşu Mustafa Kemal Paşa’ya bildirildiğinde “Maksat vatanı müdafaadır. Bu teşebbüsün birinciliği şerefini kazandıkları için Sivaslı hanımefendileri, tebrik ediyorum.” diyerek duygularını belirtmiştir. (13 Aralık 1919)
İstanbul Hükümeti’ne zaman zaman protestonameler yayımlayan, milli orduya para ve mal yardımı kampanyaları açan, Milli Mücadele için Anadolu’ya geçenlere kutlama mesajları gönderen bu dernek Kurtuluş Savaşı boyunca Türk kadınlığına iftihar edeceği büyük hizmetler görmüştür. Hizmetleri sırasında daima Mustafa Kemal Paşa, Heyet’i Temsiliye ve Ankara Hükümeti ile ilişkilerini sürdürmüşler, Mustafa Kemal Paşa’nın büyük takdirini kazanmışlardır.
Bütün kadınlar evlerindeki dikiş makinelerini, Yetimler Yurdu binasına getirerek okulun salonunda, cephedeki askerlere iç çamaşırı, yorgan vesaireler dikiyorlar. Kurban Bayramında kesilen kurbanların etleri kavrularak Yetimler Yurdu’ndaki çocuklara ve işgal bölgesinden gelen ailelere dağıtılıyor. Derisinden askerlere ayakkabı yaptırılıyor. Yünleri de ev kadınlarına dağıtıyorlar, ip haline getirildikten sonra askerlere çorap, kazak örüyorlar.
Maraş’ın Fransız işgaline uğraması nedeniyle 6 Şubat 1920 Cuma günü yapılan toplantıda Meleş Reşit Hanım bir konuşma yaptı. Nutuk’un bir yerinde “… Maraş’taki din kardeşlerimize imdat için bugün erkek kardeşlerimiz savunmaya gittiler ve daha da gidiyorlar. Biz de onların kardeşleri isek küçük bir ihtiyaçlarını temin için para toplayalım. Sivas Müdafaai Hukuk erkek derneğine teslim edelim…” diyerek Maraş savunmasına Sivas kadınerkek destek verdiğini tarihi bir belge olarak ortaya koydular.
7 Şubat 1920 günü Maraş Savunması 500 lira toplandığı Ankara’daki Mustafa Kemal Paşa’ya bildirildi. Paranın 300 lirası Maraş Savunması için, 100 lirası İzmir felaketzedeleri için, kalan 100 lira dernek kasasında alıkonmuştur.
Derneğin Milli Mücadele’deki görevleri arasında zaman zaman Padişah’a, Sadrazam’a, Dahiliye Nazırına (İçişleri Bakanı) ve bazı kuruluşlara telgraflar çekerek yurdumuza ve milletimize karşı yapılan haksızlıkların düzeltilmesi amacıyla gerekli girişimlerde bulunulmasını istemiş, bu arada yabancı devlet başkanlarına, İstanbul’daki İtilaf Devletleri temsilcilerine de protestolar göndermişlerdir. ABD Başkanı Wilson’un ve Fransa Cumhurbaşkanı Poincare’nin eşlerine de telgraf çekmişlerdir. 1 Ocak 1920
Hacer Öztürk
