ABD’nin resmi İhale Yönetim Sistemi (www.sam.gov)’nde Kasım 2024’te yayınlanan bir ilan, Türkiye’deki F35 üretim ve test ekipmanlarının geri alınması için harekete geçildiğini ortaya çıkardı. ABD Donanması’na bağlı Deniz Hava Sistemleri Komutanlığı (NAVAIR) tarafından yayınlanan ilana göre F35 Ortak Program Ofisi (JPO), Türkiye’deki F35 üretim ve testlerinde kullanılan tezgâhların ABD’ye geri götürülmesi için yüklenici firma aramaya başladı. Fiyat araştırması için verilen ilanda, yüklenici firmadan ekipmanları uygun şekilde sökmesi, paketlemesi, işlemleri muhasebeleştirerek sevkiyatı gerçekleştirmesi isteniyor.

İlanda şu ifadeler yer alıyor:

“F35 Ortak Program Ofisi, F35 özel takımları (ST) ile özel test ekipmanlarının (STE) nakliyesi ve iadesi için pazar araştırması yürütmektedir. Ofis’in gereksinimi, Türkiye Cumhuriyeti'nde bulunan devlet mallarının sökülmesi, paketlenmesi, taşınması ve depolanmasından oluşmaktadır. Yüklenici, F35 ST/STE'yi, Amerika Birleşik Devletleri Hükûmeti (USG) ve uluslararası nakliye standartları ile prosedürleri, kanunları ve yönetmeliklerine uygun olarak sevk edecektir. Yüklenici, F35 ST/STE'nin gelecekte kullanılmak üzere uygun şekilde korunmasını ve envanterinin çıkarılmasını sağlamak için gerektiği şekilde uygun paketleme malzemeleri, nakliye konteynerleri vb. kullanacaktır. Yüklenici, sökümden depolamaya kadar tüm faaliyetler sırasında varlıkların uygun şekilde muhasebeleştirilmesini ve korunmasını sağlayacaktır. Yüklenicinin iş performansı sırasında devlet kurumları ve diğer yüklenicilerle ortaklık kurması gerekebilir.”

CASUSLUK SUÇLAMASI

İlana göre Ankara’daki TUSAŞ tesislerinde yapılacak söküm işlemlerinin ardından deniz yoluyla ABD’ye götürülecek olan tezgâhlar, Northrop Grumman’a ait Palmdale/Kaliforniya’daki gövde üretim tesisinde yeniden kurulacak.

Gelişmeyi aktaran Defense Archives sitesi ise, Türkiye’nin F35 üretim tezgahlarını elinde bulundurmasının, ABD’de “endüstriyel casusluk” gibi birtakım güvenlik endişelerine yol açtığını öne sürdü. Haberde, TUSAŞ’ın bu üretim hattını kullanarak Milli Muharip Uçak KAAN’ın gövde üretimini yaptığı iddia edildi.

Ancak Türkiye’den çıkarılan üretim ve test ekipmanlarının Kaliforniya yerine Almanya’da kurulan ikinci üretim hattında kullanılabileceği de öne sürüldü.

TÜRKİYE 1005 PARÇA ÜRETİYORDU

Türkiye’de F35’in hava çerçevesi ve motoru için toplamda 1005 farklı parça üretiliyordu. Türkiye’nin ortak üretim programından çıkarılmasının ardından ise üretimin başka ülkelere kaydırılması için çalışmalar başlatılmıştı. ABD Hükümet Hesap Verebilirlik Ofisi (GAO)’nin Mayıs 2020 tarihli raporunda, Türkiye’den parça tedarikinin Mart 2020 itibarıyla durdurulması talimatı verildiği, ancak üretimde gecikme yaşanmaması için Türk firmalarından teslimatların 2022 yılına kadar devam edeceği belirtilmişti. Nisan 2022’de yayımlanan bir diğer GAO raporunda ise Türkiye’den tedarik edilen 817 hava çerçevesi parçası ve 181 motor parçasından yalnızca yedi motor parçası için alternatif tedarikçilerin henüz tam olarak devreye girmediği, bu parçaların Mart 2022’ye kadar tamamen değiştirileceğinin öngörüldüğü aktarılmıştı. Mayıs 2023 tarihli üçüncü GAO raporuna ise Türkiye’den tedarik edilen parçaların farklı üreticilere kaydırılmasının uçak başına maliyeti 800 bin ila 1 milyon dolar, motor başına maliyeti ise 300 bin dolar artıracağı vurgulanmıştı.

ALMANYA’DAKİ TESİSLERE TAŞINABİLİR

F35’in merkezi gövde üretiminde Northrop Grumman’ın ana sorumluluğu devam ediyor. Ancak Lockheed Martin ve Northrop Grumman, Şubat 2023’te Alman savunma devi Rheinmetall ile Almanya’da ikinci bir üretim hattı kurmak için niyet mektubu imzaladı. Almanya’nın Weeze kentinde kurulacak yeni üretim tesisinin inşasına Ağustos 2023’te başlandı ve tesisin 2025 ortasında üretime geçmesi planlanıyor. Rheinmetall’e üretim için gerekli ekipmanlar da Northrop Grumman tarafından sağlanacak. Defense Archives’e göre ise eğer Northrop Grumman, Almanya’daki üretim tesisini Türkiye’deki ekipmanlarla kurmayı planlıyorsa, bu durumun tesisin zamanında üretime başlamasını riske atabileceği öne sürülüyor.

TÜRKİYE PROGRAMDAN ÇIKARILMASI

Rusya’dan S400 hava savunma sistemleri tedarik edilmesini bahane eden Beyaz Saray, 17 Temmuz 2019’da Türkiye’nin F35 ortak üretim programının askıya alınmasına ve konsorsiyumdan çıkarılmasına karar verdi. 2020 yılında ABD, Savunma Sanayii Başkanlığına CAATSA yaptırımlarını uyguladı. 21 Nisan 2021’de ise Türkiye’nin F35 programından resmî olarak çıkarıldığı Ankara’ya bildirildi.

Türkiye için üretilen 6 adet F35A savaş uçağı, o tarihten beri ABD’de depolarda muhafaza ediliyor. Türkiye’ye uçakları verilmediği gibi, ödenen 1,4 milyar dolar da iade edilmiyor. Türkiye, ABD’den farklı bir savunma sanayi platformu alırken mahsuplaşmayı istiyor. Bu olmazsa konunun tahkime götürüleceği belirtilirken, ABD ise F35’leri hangarda tutma parasını istiyor.

Diğer yandan ABD’li yetkililer, Türkiye’nin F35 programından çıkarılmasının Ege ve Doğu Akdeniz’deki güç dengesini değiştirmeye yönelik bir adım olmadığını ileri sürerken, bunun doğrudan Rusya’dan S400 füze savunma sisteminin alınmasının sonucu olduğunu iddia ediyor. Türk uzmanlara göre ise Türkiye, İsrail ve Yunanistan’a karşı hava üstünlüğünden mahrum bırakılmak için F35 programından çıkarıldı.