İnternet ekonomik, siyasal, toplumsal ve kültürel alanlarda büyük imkânlar sağladı ama kitleler açısından toplam kullanım biçimine bakıldığında eğlence, oyun ve sosyal etkileşim gibi tüketim biçimlerinin egemen olduğu görülüyor. Şimdilerde internet kullanımında metaverse aşamasının eşiğindeyiz. Bu yeni aşama tüketim alışkanlıklarında zaten mevcut olan eğilimlerin radikalleşmesine yol açacak. Ama tam da bu nedenle internetin ilk kullanılmaya başlandığı yıllardaki gibi yeni bazı hukuki düzenlemeleri de dayatacak.
Meta, öte anlamına geliyor. Metaverse (metauniverse), evrenötesi veya öteevren diyebileceğimiz bir internet boyutu. İnternet kullanımında yeni bir aşamayı temsil ediyor. Bu aşamanın özelliği, ekran karşısında görmemerkezli olarak kullanılan internetin bedensel deneyime açılması…
Metaverse aşaması internet ile oyun mantığını birleştiriyor. Bundan önce Google Earth programı ile dünyayı ekran üzerinden dolaşma, şehirlerin sokakları arasına kadar girme imkânı bulmuştuk. Özellikle pilotların eğitiminde kullanılan simülasyon programları da gerçek deneyime çok yakın bir ortam sağlıyordu. Şimdi o sınırlı alanda uygulanan simülasyon ortamı oyun mantığı ile birleşerek sokaktaki internet kullanıcısına doğru genişliyor. Yani bir bilgisayar oyunu öncesi kendi özelliklerinizi, kullanacağınız araçları seçer gibi seçimlerinizi yaptıktan sonra bütün dünyada ve seçtiğiniz ortamlarda simülasyon deneyimi yaşama imkanı buluyorsunuz.
Seçtiğiniz ortam diyorum ama metaverse hizmeti kamusal değil, ticari olacak. Bunun anlamı şu: Farklı servis sağlayıcılar arasında rekabet olacak. Hangi sanal ortamlarda dolaşacağınız yani neyi seçebildiğiniz ödeyeceğiniz ücrete bağlı olacak. Sözgelimi servis sağlayıcıda iki yıl kalma taahhüdü ve ayda 99 lira ödeme şartıyla Mısır piramitlerini vb. halka açık yerleri gezebileceksiniz. 100 lira daha verirseniz spor ya da erotik paket vb. alabilirsiniz. Ancak bilgisayar ekranından yaşanan deneyim nasıl bir süre sonra tatminsizlik yaratıyor ve daha fazlası arzu ediliyorsa, simülasyon ortamında bulunduğunuz ama deneyimi bedensel hale getiremediğiniz bir ortam da bir süre sonra tatminsizlik yaratacaktır. Düşme deneyimi sırasında rüzgârı yüzünüzde hissetmek, savaş ortamında aldığınız darbeleri duyumsamak ya da erotik bir ortamda bedensel teması algılamak isteyenler için, gözlük yetmeyecektir. Kısa bir süre içinde özel yapım hareketli metaverse koltukları ve astronot kıyafetine benzer metaverse kostümlerinin gündelik yaşamın bir parçasına dönüşmesi gelecektir. Teknoloji kullanımı gündelik hayat düzenimizi etkiliyor. Önceleri televizyon, ev dekorasyonumuzu değiştirmiş, koltuk takımları TV’yi görecek şekilde dizilmeye başlanmıştı. Metaverse kullanırken yaşadığınız deneyimin gerçek olduğunu sanarak evdeki eşyalara çarpıp kendimize veya çevremize zarar verme ihtimalimiz büyük. Bu nedenle ev dekorasyonlarında ya da mimaride metaverse odaları veya ortamlarına ihtiyaç duyulacak. Bütün bunlarla birlikte bir metaverse hukukuna da tabi…
İnternet yeni kullanılmaya başladığında hukuki düzenlemelere tabi değildi. Hafızam beni yanıltmıyorsa, 90’larda Almanya’da sohbet odalarından birine girip insan öldürmek istediğini duyuran biriyle, kendini öldürtmek isteyen bir başkası buluşmuş ve ikisi de muratlarına ermişti. Kafa karışıklığı sürdüğü için başlangıçta tarafların yetişkin olduğu, eylemin gönüllülük temelinde gerçekleştiği, internet çağında farklı yorumlara ihtiyaç olduğu gibi bazı fantastik bakış açıları dile getirilse de, kısa sürede internet hukukuna ihtiyaç duyulduğu anlaşılmıştı. Bunca yıl sonra günümüzde hala sahte hesaplardan yapılan hakaretler vb. türünden internet hukuku sorunlarıyla karşılaşıyoruz.
Metaverse’in devrimci imkânlarını –internette olduğu gibi yine toplumun örgütlü kesimleri ve kamu kesimi kullanacaktır. Şirket toplantıları, siyasal çalışmalar, uzaktan eğitim vb. alanlarda ekran üzerinden bağlantının yerini bizzat katıldığımız simüle ortam ilişkilerinin alması büyük imkânlar yaratıyor. Ancak son tahlilde kapitalist mantık içinde, ticari bir hizmet sunumuna ve merkezsiz bir ağ ortamına dayalı olduğundan, siberuzayda kısa sürede bir “deep metaverse”in türemesi de ihtimal dâhilinde. Günümüzde internetin kullanım biçimlerindeki önceliklere baktığımızda bu tür “underground” taleplerin kısa sürede belli bir yüzdeye ulaşmayacağını kimse söyleyemez. Nitekim arz olursa talep olur. Bilgisayar oyunlarının online oynanan en gelişmişlerinde bile ancak ekrandaki temsili karakterleri öldürüyorsunuz. Oysa şimdi arttırılmış bir gerçeklik içinde başkalarını öldürdüğünüzü hissetme imkânı doğuyor. Rutin kullanım biçimlerinden sıkıldığında dışarı çıkıp biraz insan öldürmek ya da birisine tecavüz etmek isteyenler olacaktır. Kısa sürede bu tür metaverse hizmetleri sunan alternatif kanallar türeyebilir. Öte yandan yüzbeden eşleştirme programları yardımıyla ister şaka ister kötülük amaçlı olarak birilerinin sizi olmayacak bir olayın tam ortasına yerleştirmesi ve arkasından sosyal medyada kısa videonuzun dolaşıma girmesiyle, o kişinin aslında siz olmadığınızı anlatmak zorunda kaldığınız türden tuhaflıklar yaşayabilirsiniz. Bunların hukuki sonuçları olacaktır.
Metaverse, internetin sınırlarını genişlettiği için, bildiğimiz internet hukukunu da zorlayacak bir kapasite getiriyor. Kapitalizmin arztalep kanunlarının yarattığı arka planda, çöken batı uygarlığının insanlığa pompaladığı antientelektüel toplum modelinin uyuşturucu, oyun, eğlence üçgenine sıkışmış kültürel değerleriyle mücadelenin, metaverse’in kullanım amaçlarına doğru genişlemesi beklenebilir.
Aydınlık
