Türkiye ile Libya arasında imzalanan deniz yetki alanı sınırlandırma mutabakatı ile Yunanistan, Mısır, GKRY ve İsrail’in Türkiye aleyhine Libya ile bir yetki sınırlandırma anlaşması yapmasının önüne geçildi. Dışişleri Bakanlığı Türkiye'nin Doğu Akdeniz'deki kıta sahanlığı ve MEB sınırlarını paylaştı.

Enerji kaynaklarının keşfedilmesiyle beraber Doğu Akdeniz, sadece Akdeniz ticaret yollarının kontrolü açısından değil, aynı zamanda enerji üzerine mücadelenin de kritik bir alanı haline geldi. Enerji faktörü Doğu Akdeniz'in jeopolitik önemini değiştirmiş ve sadece kıyıdaşların değil, aynı zamanda uluslararası aktörlerin ve şirketlerin de bölgeye ilgi duymaya başlamasına neden olmuştur. Bölge üzerinde etki alanı kurmak isteyen aktörlerin sayısı arttıkça, konu Doğu Akdeniz özelinde daha da karmaşık bir hal alıyor. Bu nedenle Doğu Akdeniz ve enerji bağlantısı Kıbrıs, enerji güvenliği ve uluslararası hukuk çerçevesinde etki doğuran ve değerlendirilen bir konu halini aldı.

Türkiye ve KKTC arasında yapılması gündeme gelen doğalgaz boru hattı projesinin ardından Libya ile yapılan mutabakat muhtırası, bölge ülkelerini iş birliği masasına oturmaya zorlayacak niteliktedir. Mutabakat sadece Türkiye için değil, Libya'nın deniz yetki alanları açısından da önemli bir hamleyi oluşturuyor.

Kıbrıs açısından değerlendirdiğimizde, konu özellikle Güney Kıbrıs Rum Yönetimi'nin (GKRY) mükerrer uzlaşmaz tutumları nedeniyle çözümsüzlüğün yeni bir halkasını oluşturuyor. Doğu Akdeniz ve enerji bağlantısını kurduğumuzda, Avrupa Birliği (AB) ve Türkiye başta olmak üzere bazı bölge ülkelerinin enerji ihtiyacı, bazılarının ise pazar arayışları düşünüldüğünde, tarafların farklı dış politikalar formüle ettiği görülüyor. Başka bir ifadeyle, bölge hem enerji arz güvenliği hem de enerji ticareti açısından ve yeni bir enerji jeopolitik merkezi olması nedeniyle özel bir nitelik taşıyor. Doğu Akdeniz meselesine uluslararası hukuk açısından bakıldığında ise görülmektedir ki bölge enerji kaynaklarına ilgi duyan bölge içi ve uluslararası aktörler, en çok kaynağa sahip olma isteğinden hareketle, en çok deniz yetki alanına sahip olmak istiyorlar ve bu itibarla, ortaya farklı argümanlar koyarak çeşitli hamleler yapmaya çalışıyorlar.

Bu bağlamda, geçtiğimiz günlerde Türkiye Enerji Ekonomisi Derneği, Ortadoğu Teknik Üniversitesi (ODTÜ) ortaklığıyla "Birinci Doğu Akdeniz Uluslararası Enerji Sempozyumu" düzenlendi. Bu sempozyumda, Kuzey Kıbrıs Türk Cumhuriyeti (KKTC) Ekonomi ve Enerji Bakanı Hasan Taçoy Türkiye ile KKTC arasında doğalgaz boru hattının kurulmasına yönelik bir proje gündeme getirerek, boru hattının 2025'te Türkiye'den KKTC'ye doğalgaz götürebileceğini ifade etti. 2025 yılında gaz taşınmasına başlanabileceği belirtilen hattın, KKTC ve Türkiye arasındaki su hattına paralel yapılabileceği ve 80 km uzunluğunda olabileceği söyleniyor; üzerinde durulan doğalgaz boru hattının en önemli özelliği ise çift yönlü olması. Türkiye'den KKTC'ye gaz taşımanın yanı sıra, Doğu Akdeniz'de bulunacak olası doğalgazın hem Türkiye'ye hem de batılı piyasalara bu hatla aktarılabileceği hususu, bölge dinamiklerini değiştirecek bir unsur.

Aynı günlerde, Türkiye'nin Libya ile imzaladığı deniz yetki alanlarının sınırlandırılmasına ilişkin mutabakat, Doğu Akdeniz jeopolitiğini köklü bir şekilde değiştirebilecek bir hamle olarak gündeme geldi. Hem BM hem de Türkiye tarafından tanınan Libya Ulusal Mutabakat Hükümeti ile Türkiye arasında imzalanan yetki alanı belirleme mutabakatı öncesinde bölgenin durumunun özetlenmesi, bu mutabakatın bölgedeki tüm dengeleri değiştirecek bir niteliğe sahip olduğunun anlaşılması için önemlidir. Uluslararası hukuk açısından konuya bakıldığında, konu hem deniz yetki alanlarının sınırlandırılmasıyla ilgilidir hem de aslında bu sınırlandırma konusundaki farklılıklardan doğan "çakışan parseller" konusudur. Bu nedenle, deniz yetki alanları sınırlandırılması konusunda tarafların argümanları önemlidir. Doğu Akdeniz'de en uzun kıyıya sahip ülke olarak Türkiye temelde Uluslararası Deniz Hukuku'nun "kapalı ve yarı kapalı denizlere kıyısı olan devletler haklarını kullanırlar ama yükümlülüklerini yerine getirirken birbirleriyle iş birliği yapmak zorundadırlar" ilkesine göre hareket etmektedir. Buna göre, Doğu Akdeniz yarı kapalı bir denizdir; çünkü havzanın hiçbir yeri 400 mili bulmamaktadır. Bu nedenle, bölgede kıta sahanlığı ya da Münhasır Ekonomik Bölge (MEB) belirlemesi ancak tüm kıyıdaşların hak ve çıkarlarına uygun yapılmalıdır.

Bunun dışında, Türkiye politikasını Uluslararası Adalet Divanı yargı kararlarına dayandırıyor. Yargı kararlarına göre, özellikle deniz yetki alanı sınırlandırılmasında, bir kıyıdaş devletin doğal kaynakları orantısız paylaştıran bir tutum izlemesinin hakkaniyete uygun olmadığı üzerinde duruluyor ve böyle bir sınırlandırma kabul edilmiyor. Fakat GKRY tek taraflı olarak ve KKTC'nin görüşü dahi alınmaksızın MEB ilan ediyor. Türkiye ise bu alanda Türkiye'nin ve Kıbrıs Türklerinin de hakkı olduğunu savunuyor. Türkiye'nin Kuzey Kıbrıslı Türklerin Londra ve Zürih anlaşmalarından doğan hukuki haklarının olduğunu ve GKRY'nin tek başına herhangi bir girişimde bulunamayacağını açık şekilde bildirmesine rağmen, GKRY KKTC'nin fikrini dahi almadan, ada adına davranmaya devam ederek, ortay hat belirleyip buna göre deniz yetki sınırlandırmasını gerçekleştiriyor. GKRY 2003 yılından beri MEB sınırlandırma anlaşmaları yapıyor. GKRY'nin "Kıbrıs Cumhuriyeti" adına Mısır, Lübnan ve İsrail'le MEB sınırlandırma anlaşması imzalaması da yine hukuksuz gerçekleştirilen eylemlerden bir diğeri. Ayrıca GKRY 2007 yılında ilan ettiği MEB alanını 13 parsele bölerek enerji kaynağı arama faaliyetlerine izin vermiştir. Bu durum hem bölge jeopolitiğine hem de Kıbrıs sorununa yeni bir boyut eklemiştir. Türkiye de buna karşılık olarak, 2011 yılında KKTC ile "Kıta Sahanlığı Sınırlandırma Anlaşması" imzalamıştır.

Yunanistan ise Doğu Akdeniz'de bulunan Girit, Kaşot, Kerpe, Rodos ve Meis hattını esas almış ve bu adaların da Yunanistan'ın ana karasının parçası olduğunu iddia etmiştir. Bu iddiaya göre, bu adaların da kendine ait karasuları ve MEB'i olabileceğini ileri sürerek, adalardan oluşan hat ile Anadolu arasında ortay hatta dayalı deniz yetki sınırlandırması yapmaktadır. Yunanistan bu argüman çerçevesinde bölge ülkeleri ve özellikle de GKRY ile yetki sınırlandırma anlaşması yapmak istemektedir. Fakat şu ana kadar, Türkiye'nin de tepkisi nedeniyle, böyle bir anlaşma yapmamıştır.

Öncelikle, bu adalar üzerinden MEB ilan edilebilmesi için, bu adaların kendi başlarına yeterli ya da kendini yöneten unsurlar olmaları gerekiyor. İkinci olarak, Uluslararası Adalet Divanı 1977 İngiltereFransa, 1984 LibyaMalta, 2009 UkraynaRomanya, 2012 NikaraguaKolombiya davaları gibi birçok davada verdiği kararda, bir devletin hakimiyetindeki adadan dolayı kazandığı yetki alanı, diğer kıyıdaş devletin haklarını ihlal edecek derecede aşırı ise, adanın kıta sahanlığı ya da MEB'inin olamayacağını belirtmiştir. Ayrıca Türkiye, yine Divan kararlarına göre ki buna benzer çok sayıda örnek dava gösterilebilir "coğrafyanın üstünlüğü" ya da "kapatmama" gibi ilkelerle politikasını oluşturmaktadır. Bu durum Akdeniz için de geçerli. Buna göre Yunanistan, belirlediği sözde MEB alanı ile hakkaniyet ilkesine aykırı davrandığı gibi, aynı zamanda Türkiye'nin kıyılarının önünün kapatılmasından ve açık denizlere çıkışının engellenmesinden ötürü de, söz konusu adalar üzerinden MEB belirleme hakkına sahip değildir. Ayrıca Yunanistan bu adalardan MEB belirlerken Türkiye ile bu adalar arasındaki ortay hattı esas almaktadır. Fakat Türkiye ve Yunanistan ortay hattı çekildiği zaman hattın ters tarafında kalmalarından ötürü, bahse konu adaların MEB sahibi olması mümkün değildir. Dolayısıyla bu adalar ancak karasuları kadar deniz yetki alanına sahip olabilirler. Bu çerçevede, Yunanistan'ın ve GKRY'nin uluslararası hukuka aykırı nitelikte belirlediği MEB alanları, Türkiye'yi Doğu Akdeniz'de dar bir alana mahkûm etmeyi amaçlamaktadır