Dünya günlerdir ABD'deki seçimi takip ediyor. Sandıkların açılması ile Cumhuriyetçilerin Adayı Donald Trump büyük bir çıkış yapmış, birçok eyaleti önde götürmüştü. Trump bir açıklama yaparak zaferini ilan etmişti. Demokrat Aday Biden ise, henüz her şeyin bitmediğini belirtmiş, 'İnancınızı yitirmeyin, biz kazanacağız' demişti. Saatler geçtikçe Biden'ın oyları süratle artarken, Trump'ın oylarının süratle azalması dikkat çekti. Biden, geriden geldiği yarışta öne geçerken, farkı da açmaya başladı. Trump, seçimde şaibe olduğunu öne sürdü, birçok noktada usulsüzlükler tespit ettiklerini söyledi. Trump, posta yolu ile gelen oyların ise sayılmaması gerektiğini savundu. Trump, etkin şekilde kullandığı Twitter'ı bu açıklamalarda da aynı etkinlikte kullandı. Ancak Twitter'ın deyim yerinde ise gazabına uğradı. Trump 22 paylaşım yaptı, 11'i sansürlendi. Sansür nedeni ise, Trump'ın paylaşımlarının tartışmalı ve belirlenen kurallara uymaması olarak gösterildi. Twitter, Trump'a karşı yaklaşımında sansür ya da diğer bir deyişle perdeleme işini bile unutturacak yeni bir hamle yaptı. Trump'ın, "Seçim gününden sonra gelen hiçbir oy sayılmamalı" paylaşımına, "Bazı oylar halen sayılmaya ihtiyaç duyuyor" şeklinde yanıt verdi.

"TWİTTER PERDELEME YAPIYOR"
Kadir Has Üniversitesi Yeni Medya Bölümü Öğretim Üyesi İsmail Hakkı Polat, Twitter ile Trump arasında yaşananların temelini 4 yıl önce yaşananların oluşturduğunu belirterek şu ifadeleri kullandı:

Sansürün biçimine bakmak lazım. Twitter şunu yapıyor, Trump'ın tweetini olduğu gibi kapatıyor, izin vermiyor değil. Perdeliyor. 'Bu içerik, yanıltıcı ve tartışmalı olabilir' diyor. 2016 seçimlerinde Cambridge Analytica üzerinden çıkan ve bir takım sahte haberler ile seçmenlerin hedef alındığı, seçmenlerin etkilendiği iddiaları Twitter ve Facebook'u önlem almaya itti.

"TWİTTER TRUMP'A YAKIN MARKAJ UYGULUYOR"
Polat, Facebook ile Twitter'ın farklı bir yaklaşım ile hareket ettiğini söyledi, şöyle konuştu:

Seçmen hedeflerinin, seçmen karar mekanizmasını etkilediği, haksız bir rekabet oluştuğuna dair 4 yıldır tartışmalar vardı. Facebook, Biden ve Trump'ın paylaşımlarını 'Tartışmalıdır uyarısı ile veriyor. Twitter ise Trump'a özellikle yakın markaj uyguluyor. Perdeleme dediğimiz şey, Twitter, 'Her şeyi paylaşabilirsin ama biz belli paylaşımları şu şekilde perdeliyoruz' diyor. Mesela, Trump dışında nefret, terör paylaşımları hiç yayına verilmiyor. Kimi ülkelerde nefret söylemi olabilecek, belli yaşın üzerindekilerin görmesinin sakıncalı olduğu içerikler var mesela, onları perdeliyor. 'Buna bakarken, böyle bak' diyor.

"TRUMP KONUSUNDA KANTARIN TOPUZU KAÇMIŞ DURUMDA"
Trump'ta ise gördüğümüz kadarı ile kantarın topuzu kaçmış durumda. Perdeleme sayısını Trumpta çoğalttı. Trump'ın paylaşımları bir doğrulama gerektiriyor. Bazı şeyler çeşitli tartışmalar ortaya çıkarıyor, mesela yasalarda da yeri var. Trump'ın seçim gününden sonra gelen oylar ile ilgili itirazı var, 'Sayılmasın' diyor. Trump, işin mekaniği açısından haksız sayılmaz. Ama bazı eyaletler buna izin vermiş. 'Seçim günü postaladıysan, damga ile kanıt altına alınmış ise geçerlidir' diyor. Twitter'ın da dediği bu aslında. Ama Twitter burada neden taraf oluyor, asıl tartışılması gereken bu.

"BİZ TAŞIYICI PLATFORMUZ DİYEN SOSYAL MEDYA ŞİKETLERİ GAZETECİLİK YAPMAYA BAŞLADI, EDİTÖRYAL KURALLAR GETİRDİLER"

Polat, sosyal medya platformlarının başlangıçta vaat ettiklerinden uzaklaştıklarını, başka bir dönüşüm içinde olduklarını belirtti. Polat sözlerini şöyle sürdürdü:

Twitter, seçim öncesinden beri Trump'a perdeleme getirmeye başlamıştı. Bu iş temelde şu noktada tartışılmalı. Bu tarz medya platformları, Twitter Facebook, 'Biz bir taşıyıcı platformuz herkes her şeyi paylaşabilir, biz karışmayız, yer sağlıyoruz' diyerek ortaya çıktılar. Artık kişisel bir sosyal medya platformuyuz diyen sosyal medya şireketlerinin gazetecilik yapmaya başladığını, editöryal kurallar getirdiğini görmeye başladık. Artık yayıncı olmaya başladıklarını görüyoruz. Her gelen şeye yer verme noktasından, bazılarını perdeleme, bazılarını da platformdan çıkartma gereği duyduklarını görüyoruz. Dünyada her türlü paylaşımın yayınlandığı ütopik bir platform mümkün değilmiş, bunu gördük.

"SOSYAL MEDYA PLATFORMUNUN TARAF OLDUĞU BİR DÖNEM VAR ARTIK"
Polat, sosyal medya platformlarının anaakım medyaya benzer şekilde anaakım yeni medyayı oluşturma yolunda ilerlediklerine dikkat çekti:

Ben ne Trump'ı ne de Twitter'ı tutuyorum, yeni medya bölümü öğretim üyesi olarak yorumluyorum. Twitter, bu editöryal kurallar çerçevesinde seçimin tarafı olan bir kişilik ile polemiğe girmeye başladı. Benim kendi tasarrufum da, 'Seçim günü gelen hiçbir oy sayılmamalı' paylaşımı doğru olmayabilir, ama bunun kararını hala 'Bazı oyların sayıma ihtiyacı olabilir' uyarısı haklı bile olsa Twitter bir polemik unsuru. Twitter'ın burada bir taraf olmaması gerekiyor. Sosyal medya platformalarının artık taraf olduğu, taraf olabildiği bir dönem var, bu da önümüzdeki dönemde tartışılmalı.

"SOSYAL MEDYA PLATFORMLARININ NASIL YAYIN YAPMASI GEREKTİĞİNİN ANAHTARI BURADA BENCE"
Polat, Facebook'un Trump'ı destekleyen "Stop the Steal" sayfasını yayınlanan birkaç makalede üyelere yanlış bilgi verdiği iddiası ile kapatmasını da değerlendiren Polat, "Facebook, Twitter'dan farklı kurallar uyguluyor, yapısı da daha farklı zaten. Siyasi gruplar var, siyasi grupları platform politikaları doğrultusnda kapatıyor mesela. Burada gerekçeye bakmak lazım. Seçim döneminde Facebook, hem Biden hem Trump'ın paylaşımlarının altına, 'Bu paylaşımlar seçim döneminde tartışmalar üzerinden değerlendirilmekte ya da şunlar aşunlara dikkat edin' diye uyarı veriyor. Twitter ise doğrudan perdeliyor. Trump da bu çok daha fazla olduğu için ya da Biden'a henüz yapılmadığı için dikkat çekiyor." dedi.

Polat sözlerini şöyle sonlandırdı:

Bunu şurada da gözardı etmemek gerekiyor. Trump'ın çok tartışmalı sözler ettiği ve gerçeğe dayanmadığı da bir vaka ama Twitter'ın çeşitli mesajlar üzerinden tartıştığı için taraf haline gelmiştir. Asıl tartışılması gereken budur. Sosyal medya platformlarının nasıl yayın yapması gerektiğinin anahtarı da burada bence.

SOSYAL MEDYA DEVLERİ SİYASİ AKTÖRLERE DÖNÜŞÜYOR
Yeni medya platformlarından Twitter, Facebook ve Instagram gibi mecralar son zamanların temel gündem maddeleri arasından eksik olmuyor. Günümüzde medyanın temel işlevleri arasında yer alan bilginin dolaşımına zemin sağlama gibi konularda bu mecralar belirgin şekilde öne çıkarken, diğer taraftan siyasi, ideolojik, ekonomik ve kültürel bir hegemonyanın sürdürülmesi konusunda da oldukça hevesli oldukları gözlerden kaçmıyor. Bu doğrultuda farklı ülkeler nezdinde uygulanan yasakçı pratiklerden biri de Azerbaycan Dışişleri Bakanı Ceyhun Bayramov'un Twitter hesabının askıya alınmasıyla gösterildi. Bunun arka planında ise küresel Ermeni lobisi ile şirket arasındaki çıkar ilişkileri yer alıyor.

ABD'de 3 Kasım'daki başkanlık seçimleri bağlamında sosyal medya platformlarında yaşananlar ise bu düzlemde giderek büyüyecek yeni bir tartışma ve tehdit dalgasını uzun süre gündemde tutacak gibi görünüyor. Çünkü başta Twitter olmak üzere sosyal medya mecraları senkronize bir şekilde adaylardan birinin aleyhine kampanya sürecine ve sonraki tartışmalara müdahil oldular. İfade özgürlüğüne saygı duydukları yönündeki eski iddialarını tümüyle boşa çıkaran bu uygulamaların mahiyetine dair detayları geçmeden önce pek çok açıdan dönüm noktası şeklinde tanımlanan seçime dair genel bir durum değerlendirmesi yapmakta fayda var.

AMERİKA KAPALI

ABD'de yapılan seçimin kesin sonuçlarının açıklanması için belirli bir sürenin daha geçmesi gerekiyor gibi görünüyor. Seçim gününden sonra yaşananlar Cumhuriyetçilerin adayı Donald Trump ve Demokratların adayı Joe Biden arasındaki rekabete yönelik seçim öncesinde yapılan "bu iş mahkemede bitecek" öngörülerini doğruluyor. Nitekim Trump süreci Yüksek Mahkeme'ye taşıyacaklarını 5 Kasım'daki basın açıklamasında dile getirdi. İki siyasi liderin "kısmi zafer" açıklaması yapmasıyla belirsizliğin artması ise sokakları bir miktar hareketlendirmiş durumda. Henüz geniş çaplı bir sokak çatışması yaşanmış değil fakat seçimden sonra yaşanacak şiddet olayları ve sokak çatışmalarından özel mülklerini korumak isteyen Amerikalıların işyerlerinin vitrinlerini tahtalarla kapatmasıyla ortaya çıkan "Dükkânı kapatmış ABD" görüntüsü, dönem okuması yapanlar için bir metafor olarak literatürde yer edeceğe benziyor.

Dünyaya "demokrasinin beşiği" olarak pazarlanan bir ülkede demokrasinin en temel kuralı olan seçimlerin sağlıklı bir şekilde yapılabilip yapılamadığı konusunda büyük tereddütler ortaya çıkmış durumda. Oy sayımından oyların doğru kullanılıp kullanılmadığına, çalınan oylardan hayatını kaybedenlerin yerine oy kullanıldığına uzanan bir dizi tartışma ihtiva ettikleri somut içeriklerle gündemde. Cumhuriyetçilerin en üst düzeyde vurguladığı şekilde, Cumhuriyetçilerin bazı eyaletlerdeki oy sayım merkezlerine gözlemci olarak bile yaklaştırılmamış olması ise tam anlamıyla "gizli sayım" pratiği olarak kabul edilebileceği için otoriter siyasi yapılara özgü bir görüntü ortaya koyuyor.

Öte taraftan küresel ölçekte pek çok ülkeyi "demokrasi ve özgürlük" getirme iddiasıyla işgal eden ABD'den böylesi görüntülerin yansıması söylem analizi ve göstergeler üzerinden değerlendirme yapmak isteyenler açısından da epey malzeme sunuyor.

Amerikan demokrasisi ile özgürlükler ve ifade hürriyeti gibi temel kurucu değerler arasında doğrudan ilişki kuranlar veya bunun olmazsa olmazlığını kabul edenler bakımından bazı şeylerin değişip değişmeyeceği ayrı bir soru. Ama hem "özgürlük" getirmek iddiasıyla işgal edilen ülkelerde taş üstünde taş bırakılmayarak milyonlarca insanın öldürülmesi ve bu ülkelerin iç savaşa sürüklenmesi hem de kendi iç uygulamalarında demokrasi ve özgürlük adına değil hegemonya kurabilmek adına adımların atılması geniş kesimlerin dikkatinden kaçmıyor.

3 Kasım seçimleri sürecinde bunun en dikkat çekici yansımalarından biri seçim sürecindeki en normal prosedürlerin bile aksamasında görülürken diğeri de klasik ve dijital medyanın seçime müdahale anlamına gelecek uygulamalarında somutlaştı. Sosyal medya şirketlerinin Joe Biden lehine ve Trump aleyhine pozisyon alması "ifade özgürlüğü" gibi büyülü bir kavram üzerine inşa edilen imajı da yok etmiş durumda.

ABD MEDYASININ TARAFSIZLIK MİTİ
Amerikan medyasının tarafsız olduğu ve çeşitli ülkelerin medya organizasyonları tarafından örnek alınması gerektiği yönündeki söylemler de en az ABD'nin demokratlığı kadar küresel ölçekte pazarlanan bir olgu. ABD'nin Irak'ı işgal ettiği yıllarda Irak'ta nükleer silah bulunduğuna dair sahte delillerin ABD medyası tarafından yayınlanmasının küresel kamuoyundaki ikna ediciliğinin arkasında bu tarafsızlık mitinin o yıllarda daha baskın olması yer alıyor. Yıllar içinde bunun böyle olmadığı toplumlar tarafından görüldü.

2016'daki başkanlık seçimleri dahil olmak üzere şimdiki 3 Kasım seçimlerinde ABD geleneksel medyasının genel yayın politikasını Demokrat Parti lehine açıktan ilan etmesi tarafsızlık iddiasının bir iddiadan ibaret olduğunu gösteriyor. Bu bağlamda AA Pentagon Muhabiri Kasım İleri'nin Kriter dergisinin Kasım sayısındaki yazısında verdiği bilgileri hatırlatmak yerinde olur: "Seçimlerde adaylara desteklerini açıklayan 88 yerel ve ulusal gazeteden sadece üçü Trump'a destek vereceğini açıkladı.Bunların arasında New York Times, Wall Street Journal, Washington Post, Time ve Atlantic de bulunuyor. (Bu arada Trump'ın tek dostu olan New York Post'un Twitter hesabı ise şirket tarafından Biden aleyhine bir haberinden dolayı 14 gün boyunca sansürlendi.) Benzer durum televizyonlar için de geçerli. FOX dışındaki ana akım televizyonlar arasında yer alan CNN, CBS ve MSNBC gibi kanallar koyu şekilde Trump karşıtı pozisyondalar."

Bu tablo aslında sadece sosyal medya şirketlerinin değil klasik medyanın da yaygın şekilde Trump'ın aleyhine çalıştığını ortaya koyuyor. Listeye Biden lehine şişirilmiş sonuçlar açıklayan anket şirketlerini ve Hollywood'u da eklemek gerekir. Amerikan medyasının pozisyonu genel olarak yarışan iki tarafa sayfalarını ve ekranlarını eşit şekilde açarak onlara demokratik bir yarış zemini sunma doğrultusunda değil bir tarafı diğer tarafa tercih etme ve dolayısıyla diğer tarafın kaybetmesi için elinden ne geliyorsa yapma anlayışıyla pratiğe aktarıldı. Bu davranış biçimiyle Amerikan medyası yarışan taraflar arasında mesajı taşıyan bir mecra olmayı reddetti ve doğrudan siyasi iktidarı belirleyen bir aktör olma çabasıyla yayınlarını şekillendirdi.

TRUMP'IN MESAJLARINA SANSÜR
Sosyal medya platformlarının yönetimine sahip olan ve genellikle "küreselci" olarak tanımlanan elit bir çevrenin Amerikan seçimleri sürecindeki uygulamalarına bakıldığında Biden lehine bir pozisyon aldıkları görülüyor. Gerek 3 Kasım'dan önce gerekse 3 Kasım'dan sonra Trump tarafından Twitter hesabından paylaşılan mesajların bir kısmı şirket yönetimi tarafından yayından kaldırıldı veya etiketlendi.

New York Times'ın 5 Kasım tarihli haberine göre Twitter tarafından 3 Kasım'dan bu yana (5 Kasım gecesi dahil) sansürlenen paylaşımlar Trump'ın paylaşımlarının toplamda yüzde 38'ini oluşturuyor. [2] Sadece 5 Kasım'da bloke edilen Tweet sayısı beş; hatta bunlardan birinde Trump sadece basın açıklaması yapacağı saati belirtmiş olmasına rağmen Twitter buna da uyarı etiketi ekledi. 4 Kasım'da bloke edilen veya etiketlenen mesajların sayısı ise üç. Seçim atmosferi süresince ilki 26 Mayıs'ta olmak üzere bloke edilen mesajların toplamıysa 15 civarında. Aynı süre içinde şirket Biden'ın herhangi bir Tweet paylaşımını ise bloke etmedi. Trump'ın bloke edilen paylaşımlarının içeriğini ise genellikle kendi iddiaları doğrultusundaki propagandası oluşturuyor.

Sadece Twitter değil aynı zamanda Facebook ve Instagram da Joe Biden lehine sürecin içinde yer aldı. Mesela Time'ın 5 Kasım tarihli haberinde Facebook'un Trump yanlısı bazı hesapları kapattığına değiniliyor. Önceki kapatmalarla birlikte değerlendirildiğinde Facebook'un toplamda binlerce Trump yanlısı bireysel ve grup hesabını kapattığı görülüyor. Ayrıca hem Facebook hem de Instagram 4 Kasım'da Trump'ın yaptığı seçim konuşmasını takipçileriyle paylaşmasına engel olarak yine net bir pozisyon almış oldu.