RECEP ERÇİN

Türkiye Cumhuriyet Merkez Bankası (TCMB) bünyesindeki altın dönem dönem tartışma konusu oluyor. Bir dönem “Altınlarımız Londra'da esir.” söylemi hakimdi. Berat Albayrak'ın Hazine ve Maliye Bakanlığı döneminde altınların önemli bir kısmı ülkeye getirildi. Bu defa da “Londra'daki güvencemiz ortadan kalktı.” söylemi öne çıkmaya başladı. Hafta içinde Londra'dan yayılan bir haber ortalığı karıştırdı. Piyasa fiyatının bir dolar altında altın satıldığı iddiası manşetlere taşındı. Bunu ancak bir merkez bankasının yapıyor olabileceği de yorumlarda yer aldı. Güvenli liman altından bir merkez bankasının çıkıyor olması ikamesi olan dolara talebin artmasına dolar fiyatının yükselmesine neden olduğu ifade edildi. Uluslararası piyasada altını ons fiyatı ise bir ay önce 1.950 doların üzerindeydi. 17 Mayıs'ta ise 1.185 dolara kadar düştü. Haftayı 1.845 dolardan kapattı. Cuma öğleden sonra altının ons fiyatı dakikalar içerisinde 1.845 dolardan 1.833 dolara kadar hızlı bir düşüş gösterdikten sonra yeniden eski seviyesine döndü. Orada bir kırılma olduğu açık.

ALTIN VARLIĞI GEÇEN YIL AZALDI

Söz konusu habere yurt içindeki bakış ise bu altınları TCMB'nin sattığına ilişkin oldu. 22. Dönem Balıkesir Milletvekili Turhan Çömez, Twitter hesabından “450 ton Türk altın rezervinin İngiltere’de tutulduğu, bunun 400 tonunun satılarak dolar alındığı ve dövizin frenlenmeye çalışıldığı, vatandaşların altınlarının bu nedenle finansal sisteme dahil edilmek istendiği, konuşuluyor Londra’da.” şeklinde bir mesaj paylaşınca ortalık karıştı. Bunun üzerine Anadolu Ajansı “TCMB'nin altın rezervleri 690 tona yaklaştı.” başlıklı bir haber geçti. Haberde uluslararası piyasalarda altın fiyatındaki oynaklık devam ederken, 2021 sonunda 657.7 ton olan TCMB altın rezervlerinin 20 Mayıs itibarıyla 688.6 tona ulaştığını bildirildi. Buna göre geçen yıl sonundan beri Merkez'in altın varlığında yüzde 4.7'ye yakın bir artış söz konusu.
Merkez Bankası'nın 2021 yılı faaliyet raporuna göre, uluslararası standartta olan altınlar, TCMB tarafından yabancı para rezervlerinin bir parçası olarak tutuluyor ve toplam yabancı para rezervlerinin yüzde 34.66’sını oluşturuyor. Bir önceki yıl bu oran yüzde 46.57'ydi. 2020 yılının bazı haftalarında altın rezervlerinin toplam rezervler içindeki oranı yüzde 50'nin üstüne çıkmıştı.
Yıllar itibarıyla baktığımızda 2017'de 564.6 ton olan altın varlığımız 2018'de 488.5 tona düştü 2019'da 553.2 tona ulaşan altın varlık büyüklüğü 2020'de yani salgın yılında 716.3 tonla rekor düzeye çıktı. 2021'de ise yüzde 8.1 azalışla 657.7 tona geriledi. Bunun 460.8 tonu Merkez Bankası'nın malı; 34 tonu banka nezdinde, 348.7 tonu Borsa İstanbul nezdinde, 78.1 tonu da İngiltere Merkez Bankası nezdinde tutuluyor.

STANDART OLMAYANLAR KASADA

Merkez Bankası'nın 2021 yılı faaliyet raporunda yer aldığı şekliyle aktarıyorum: Uluslararası standartta olan TCMB altın rezervleri, 1211 sayılı TCMB Kanunu’nda yer alan hüküm ve şartlar dahilinde, Banka Meclisi tarafından onaylanan Altın Rezerv Yönetimi Yönetmeliği çerçevesinde yönetilmektedir. Bu yönetmelik uyarınca, altın rezervlerine ilişkin doğrudan altın alımsatımı, altın depo, altın para takası, lokasyon para takası ve fiziki altın nakil işlemleri yapılabilmektedir.
Merkez Bankası'nın 2021 sonu itibarıyla toplam altın mevcudu, 657.7 ton safi gram karşılığı 499.4 milyar TL tutarında uluslararası standartta olan ve 2.8 ton safi gram karşılığı 2.1 milyon TL tutarında uluslararası standartta olmayan altınlardan oluşuyor. Uluslararası standartta olan altınların bir kısmı TCMB’ye ait olup, bir kısmı ise zorunlu karşılık tesisi ve teminat için yatıran ve serbest altın deposu olarak veren bankalara ve Hazine'ye ait. Söz konusu altınlar, TCMB kasalarında, BİST ve İngiltere Merkez Bankası (BoE) nezdinde muhafaza ediliyor. İngiltere'de ne kadar altın var kısmına geleceğiz. Ama öncelikle standart olmayan altınlara bakalım. Uluslararası standartta olmayan altınlar TCMB’ye ait olup, tamamı TCMB kasalarında muhafaza ediliyor. Söz konusu altınlar, bilançonun aktifinde “13. Diğer Aktifler” kaleminin altında takip ediliyor.

BANKALARIN ALTINLARI NEREDE?

“TCMB altın rezervleri, TCMB kasasında, yurt dışı bankalarda ve BİST nezdinde tutulan uluslararası standartta olan ve uluslararası standartta olmayan altınlardan oluşuyor.” dedik. TCMB, altın rezervlerinin yönetimine ilişkin olarak, doğrudan alım ve satım işlemleri, altın muhafaza hesapları, vadeli altın depo işlemleri, altın karşılığı döviz ve döviz karşılığı altın para takasları, yurt içinde bankalarla yapılan altın karşılığı para takası işlemleri, lokasyon para takasları, fiziki altın nakil işlemleri ve benzeri işlemleri yapabililiyor. Zorunlu Karşılık (ZK) tesisi için bankalar tarafından yatırılan altınlar yurt dışı bankalar ve BİST nezdinde takip ediliyor.
ZK tesisi için;

• Bankalar tarafından yatırılan 140.9 ton safi gram karşılığı 107 milyar TL
• Serbest altın deposu olarak yatırılan 7.8 ton safi gram karşılığı 5.9 milyar TL tutarındaki altınlar, Teminat olarak verilen 3.7 ton safi gram karşılığı 2.8 milyar TL karşılığı altın ile
• 44.3 ton safi gram karşılığı 33.6 milyar TL Hazine altını bu kalemde takip ediliyor.

LONDRA'DA NE KADAR ALTIN VAR?

Gelelim “Londra'da ne kadar altınımız var?” sorusuna. 2020'ye göre 2021 yılında Londra'daki altın varlığımız yüzde 71 oranında artmış ve 45.5 tondan 78.1 tona çıkmış. Bu tutar sadece TCMB malı olan altınları kapsıyor. Bankaların zorunlu karşılık olarak Londra'da tutulan altınları 38.9 ton. 2020'de yıl bu tutar 53.9 tondu. Yüzde 27.8'lik bir düşüş olmuş. 2021 sonu itibarıyla Londra'daki altın varlığımız 117 ton. Toplam altın varlığımızın yüzde 17.7'si ediyor.
Önceki yıllara biz göz atalım. 2017'de 109.7 ton olan İngiltere Merkez Bankası bünyesindeki altın varlığımız 2018'de 5.9 tona kadar düştü. Yani neredeyse sıfırlandı. Fakat bunlar sadece Merkez Bankası altınlarını kapsıyor. ZK'ları ekleyince şöyle bir durum var; 2017'de 374.1 ton altın (264.3 tonu bankaların ZK'ları) Londra bünyesinde tutuluyor. Yani toplam altın varlığının yüzde 66'sı. 2018'de ise oran yüzde 19.6'ya çekiliyor. 2021 itibarıyla oranı yukarıda verdik. Hatırlanacağı üzere Albayrak göreve gelir gelmez altınları Türkiye'ye getirdi. Ancak 2019 yılında yine bu seviyede kalan Merkez Bankası'nın Londra'daki altın varlığı 2020'de birden yüzde 671 oranında artırılıyor. Merkez Bankası altınlarının yüzde 98'inin ülke içinde tutulma politikasından kısmen vazgeçilse de toplam altın varlığının büyük kısmının ülkede tutulma politikası devam ediliyor ve 2017'deki orana bir daha dönülmüyor. 2019'da 5.9 tonu Merkez Bankası, 42.9 tonu bankaların ZK'ları olmak üzere 48.9 ton altın Londra'da tutulurken; 2020'de tutar 53.9 tonu ZK, 45.5 tonu Merkez altını olmak üzere 99.4 ton altın Londra'da kalıyor. Hatta bankaların Londra nezinde tuttukları ZK karşılığı altınlar 2021'e oldukça aşağı çekilmiş görünüyor. Sadece Merkez Bankası altınları özelinde bakınca 2017'de yüzde 55'i İngiltere Merkez Bankası'nda tutulurken 2018'de oran yüzde 2.3'e düşüyor. 2021'de oran yüzde 17'ye çıkıyor.

ALTIN KAZANÇ 53.6 MİLYAR TL

Öte yandan Merkez Bankası bilançosunda altın, alım tarihinde geçerli fiyatlar üzerinden kayda alınıyor ve izleyen dönemlerde “Gerçeğe Uygun Değer (GUD)” ile değerleniyor. GUD, haftanın ve ayın son iş gününde Londra Altın Borsasında açıklanan son gün saat 10:30’da kote edilen altın fiyatı ve 1 ons altın = 31.1035 gram esas alınarak hesaplanıyor, bu değerleri üzerinden günlük olarak Türk lirasına çevrilerek bilançoda gösteriliyor. Altının fiyat ve kur farkı değişiminden kaynaklanan GUD değişiklikleri gerçekleşmemiş kazanç ya da kayıp olarak 1211 sayılı TCMB Kanunu’nun 61. maddesi gereğince “Değerleme Hesabı”nda takip ediliyor. Bu kapsamda Türk parasının yabancı paralar karşısındaki değerinin ve uluslararası piyasalarda altın fiyatlarının değişmesi nedeniyle TCMB’nin aktifindeki ve pasifindeki dövizlerin, efektiflerin ve yabancı para cinsinden diğer varlık ve yükümlülükler ile altınların değerlemesi sonucu oluşan aleyhte ve lehte değerleme farklarının takip edildiği bu kalemde, 31 Aralık 2021 itibarıyla lehte kur farkı olan 53.6 milyar TL’lik tutar yer aldı. Son olarak Hazine'nin altın varlığının ise 2020'deki 59.9 tonluk seviyeden 2021'de 44.3 tona gerilediğini not edelim. 2018'deki ise Hazine'nin sadece 181 kilo altını vardı. Hazine 2019'da altın tutmazken 2020'de birden altın varlığını artmış görünüyor. Özetle Merkez Bankası altınlarının büyük kısmını ülkede tutuyor. Londra'da 450 ton altın rezervi tutulduğu bilgisi doğru değil. Eğer Merkez 45 ayda 372 ton altını İngiltere'ye taşımadıysa. Halihazırda saatler içerisinde iddia edildiği gibi 400 tonluk altın satılması da mümkün değil.