Jeopolitik Anahtar: Doğu Akdeniz

Türkiye’nin deniz yetki alanlarına ilişkin Libya ile imzaladığı tarihi muhtıra, bölge ülkeleriyle de yeni anlaşmaların önünü açtı.

Jeopolitik Anahtar: Doğu Akdeniz

Büşra Ezgi Büşra Ezgi

“Hudutların mühim ve büyük aksanı deniz olan Türk Devleti’nin donanması da mühim ve büyük olmak gerektir. O zaman Türk Cumhuriyeti daha müsterih ve emin olacaktır. Mükemmel ve kadir bir Türk Donanması’na malik olmak gayedir.”

Mustafa Kemal Atatürk

20 Eylül 1924, TCG Hamidiye

Devletlerin jeopolitik yönelişlerinde en önemli rolü denizler oynar. Hammadde kaynaklarına ve dünya pazarlarına en ekonomik erişim ortamı keşiflerin gerçekleşmeye başladığı 15.yüzyılda olduğu gibi, 21.yüzyılda da denizlerdir. Bu kapsamda denizlere hakimiyet, dünya ticaretini kontrol yeteneğini sağlayarak, küresel hegemonyanın yolunu açmıştır. Sanayi Devrimi sonrası kapitalizm ve emperyalist sistemin gelişmesiyle, mücadele minderi denizlere taşınmıştır. Denizde güçlü olan devletler, rüzgarı da arkasına almaya başlamıştır.

Bugünkü küresel güç mücadelesi de petrol yatağı doğalgaz rezervi ve hidrokarbon yatağı olan enerji havzaları ile dünya deniz ticaretine yön veren düğüm noktalarının kontrolüne yönelik olarak sürdürülmektedir. Deniz ve enerji şüphesiz bugüne kadar ortaya çıkmış, medeniyetlerin refahına önemli katkıda bulunan ayrılmaz iki unsur olmuşlardır. Kısacası deniz ve enerji iç içe geçmiş konumdadır.

Üretim için enerjinin önemi, ticaret için denizlerin önemiyle aynı seviyededir. Deniz ulaştırma rotaları, limanlar ve ticaret filolarının güvenliğinin olmadığı bir ortamda dünya ekonomisinin can damarı ticaretten bahsetmek mümkün değildir. Dolayısıyla, deniz donanmasının güvenliği ile üretim birbirine sıkı sıkıya bağlı iki düğüm noktasıdır. Deniz Ticaret Odası’nın 2009 raporuna göre, enerji piyasasının ihtiyaç duyduğu ham petrolün yaklaşık %98’i, diğer ticari yüklerin %85’i1 deniz yoluyla taşınmakta, deniz ulaştırması dünya ekonomisine yaklaşık 300 milyar dolar katkıda bulunmakta, bunun da %30’unu Akdeniz havzasından sağlamaktadır. Deniz Ticareti 2017 yılında yüzde 7,4 oranında artış hızıyla 2013 sonrası dönemde kaydedilen en yüksek büyüme hızına ulaşmıştır. Bu dönemde, genişleyici bir maliye politikası uygulanmış, Hazine destekli Kredi Garanti Fonunun (KGF) kredi kefalet teşviki sayesinde firmaların krediye erişim imkânları artırılmış, makro ihtiyati politikalara ilişkin genişletici bir çerçeve ortaya konulmuş, böylece iktisadi faaliyet ve yurt içi talep güçlü şekilde desteklenmiştir.Bu tedbirler sayesinde ekonomi 2017 yılının ilk yarısında potansiyeline yakın bir performans göstererek yüzde 5,3 oranında büyürken, ikinci yarısında büyüme ivme kazanmıştır. Yılın üçüncü çeyreğinde büyüme oranı, özellikle bir önceki yılın aynı çeyreğinden gelen baz etkisiyle, son 24 çeyreğin en yükseği olan yüzde 11,5 oranına ulaşırken, son çeyrekteki büyüme hızı yüzde 7,3 olmuştur. Günümüzde denizlerin dipleri artık deniz ticaret yolları ve onlardan bile daha elzem bir hale gelmiştir. Yeryüzünde her gün çıkarılan 85 milyon varil ham petrolünün %30’undan fazlası, yıllık üç trilyon metreküplük doğalgazın yaklaşık yarı kısmı deniz diplerinden temin edilmektedir.3 Örneğin, sadece ABD’nin deniz diplerindeki kaynakların çıkarılmasına yönelik yatırım miktarı bir trilyon doları geçmektedir.2

Kısacası; deniz gücü, bölgesel, kıtasal ya da küresel güç olmanın ya da hegemonya peşinde koşan emperyalist güçlerin tehditlerine karşı koymanın anahtarıdır.

JEOSTRATEJİK KALE: KIBRIS

Türkiye’ye 40 deniz mili, Yunan Anakara'sına 500 deniz mili uzaklıkta bulunan Kıbrıs,1571 ve 1878 yılları arasında aralıksız Türk egemenliğinde kalmış bir ada olarak Anadolu’nun güvenlik denkleminde son derece stratejik bir rol oynamıştır.

Kıbrıs, bugün de Anadolu’nun güney cephesinde olmazsa olmaz önemde, jeostratejik bir kaledir. Anadolu’nun bağrına güneyden birincil giriş noktası olan Kıbrıs, Türkiye için ayrı bir önem arz etmektedir. Günümüzde, Batı Asya’ya ve Anadolu’yanefes aldıran liman olan, Akdeniz’in bağrında demirlenmiş bir uçak gemisidir. İşte Atatürk önemle bu noktaya parmak basmışve şu ünlü sözlerini söylemişti: “Kıbrıs’a dikkat ediniz, bu ada bizim için çok önemlidir.”4

Kıbrıs adasının stratejik önemini vurguluyoruz, yapılacak en önemli adımlardan birisi Mersin/Taşucu Limanı’na deniz üssü kurmaktır. Tarihimizde İkinci Dünya Savaşı’nda Deniz Lisesi ve Harp Okulu Mersin’e taşınmıştır. 1974 Kıbrıs Barış Harekatı öncesinde ordumuz Mersin/Taşucu Limanı’nda kadar kalmış, enerjisini doldurmuş ve gücünü toplamıştır. Bütün bunların ışığında Mersin’e bir deniz üssü yapma gibi bir girişim maalesef olmamıştır. Bugünün en elzem görevi, Mersin’e Deniz Üssü açmaktır. Jeostratejik Kalemiz Kıbrıs’ı korumanın birincil yolu buradan geçmektedir.

TÜRKİYE’YE TUZAK GİRİŞİMİ

Doğu Akdeniz, halihazırda küresel düzeyde yaşanan jeopolitik rekabetin en önemli sahnelerinden biridir. Doğu Akdeniz’de 3 trilyon dolar değerinde olduğu hesaplanan zengin petrol, doğalgaz ve hidrokarbon kaynaklarına sahip olması ve dünya enerji ticaretinin % %42’sini İsrail, Kıbrıs ve Mısır doğal gazı oluşturduğu için, dünya meta ticaretinin ve dünya enerji ihtiyacının %33’ü Petrol, %24’ü doğal gaz ihtiyacının oluşturmasıyla da dünyanın ilgi odaklarının başında gelmektedir.5

YunanistanGKRYİsrailABD SiyonistHaçlı üçgeni bölgede Türkiye’yi yalnız bırakmak ve saf dışı bırakmak için şeytanın dahi aklına gelemeyecek türlü oyunlar tercih etmektedir. Sayılacak çok örnek var ancak en can alıcı örnek, Doğu Akdeniz Gaz Forumu’dur. Doğu Akdeniz Gaz Forumu, 7 ülkenin katılımı ile Mısır’ın başkenti Kahire’de kuruldu. Bu kuruluş, İsrail’in EASTMED Projesine ve Amerika’nın Guterres ilkelerine göre hareket etmektedir. Antonio Guterres halihazırda Birleşmiş Milletler Başkanı olarak halen görevine devam etmektedir. Ünlü Guterres Kararları’nı Mustafa Akıncı’ya vazife olarak vermiştir. Bu kararların içinde en can alıcı maddeler şunlardır; “Türkiye’nin garantör ülke konumundan düşürülmesi, bölgede bulunan 650 Türk askeri çekilecek, Federasyonlara bölünecek Kıbrıs’ı Kıbrıs’lılar yönetecek.” bu maddeler Türkiye ve Kıbrıs’ı bölgede etkisiz bırakmak için hazırlanmış emperyalist bir oyundur. Bununla birlikte 2010 tarihinden beri süre gelen ve projeleri çizilen EastMed Boru hattı projesi de aynı şekilde tezgahlanmıştır. 2 Ocak’ta Yunanistan’ın Başkenti Atina’da GKRY, İsrail ve Yunanistan’ın enerji bakanlarının arasında imzalandı. Yaklaşık bin 900 kilometre uzunluğundaki EastMed boru hattı, İsrail açıklarından çıkartılacak doğal gazın 2025 yılından itibaren Avrupa'ya ulaştırılmasını hedeflemektedir.Burada da aynı amaçla hareket edilmektedir.

Batı, Yunanistan’ı bir proje olarak 18211829 jeopolitik bir proje kapsamında kurdu.Osmanlı ‘dan koparılan ve ayrılıkçı hareketler düzleminde kukla niyetine kullanılan Yunanistan emperyalizmin “vekil devleti” olmuştur. . Özellikle II. Dünya Savaşı’ndan sonra NATO üyeliği ile Batı dünyasının doğu jandarması yapılmıştır. En somut örnek olarak, Kıbrıs Rum kesiminde faaliyet gösteren aşırı sağ eğilimli ve ırkçı Rum Ulusal Halk Cephesi (ELAM) 2008 yılında kuruldu. Aşırı Yunan milliyetçiliği ideolojisi ile hareket eden ve Kıbrıs sorunu konusunda federal bir çözümü katı bir şekilde reddeden örgüt, kurulduğu günden beridir KKTC, Kıbrıs Türkler ve mülteciler aleyhine yayınladığı bildiriler ve düzenlediği organizasyonlar ile bilinmektedir. Kıbrıslı Türkler aleyhine yürüttükleri bu sözlü saldırıları fiziksel kuvvete de dönüştüren örgüt, protesto gösterileri sırasında sıklıkla Kıbrıslı Türklerin araçlarına da saldırılar gerçekleştirerek, maddi ve manevi zararlara yol açmaktadır.6 Yunanistan’da 1993 yılında kurulan aşırı sağ görüşlü Altın Şafak Partisi’nin bir uzantısı olan ELAM örgütünün gerçekleştirdiği birçok faaliyette Altın Şafak partisine mensup kişiler de boy göstererek ELAM’a destek belirtmişlerdir..Son yıllarda ekonomik olarak iflas eden Yunanistan’ın IMF’nin kucağına düşmesi, geçmişten gelen stratejik rolüyle birlikte, komşusu Türkiye’ye karşı gücünü aşan ve kendi çıkarları aleyhine projelerde koçbaşı olmasını pekiştirdi. Yunanistan’ı Avrupa’nın güneydoğu sınırı olarak kabul ediyor. En önemlisi de bu sınırı Kıbrıs’a kadar uzatmak istiyor. Toplam olarak bu durumlara verilecek en güzel cevap, Avrasya güçleri ile ortak çıkarlar ve dayanışma zemininde birleşmektir. Bu bağlamda Türkiye’ye tertiplenen tuzak girişimi de boşa çıkarılacaktır.

YENİ ENERJİ JEOPOLİTİĞİ

Başta bölge ülkeleri olmak üzere, uluslararası enerji şirketleri ve yeni bir enerji jeopolitik merkezi olma yolunda ilerleyen bölgede söz sahibi olmak isteyen tüm aktörler çeşitli politikalar ve ittifaklar oluşturuyor. Bu çerçevede konu, bölge ülkeleri açısından üç boyutta ele alınabilir: Kıbrıs sorunu, uluslararası hukuk ve enerji güvenliği.

Doğu Akdeniz’deki jeopolitik denge ve İsrail’in kaderini tümü ile değiştiren esas gelişme ise; Amerikan Noble Enerji ve İsrail ortaklarının İsrail’in kuzey sahili açıklarında keşiflerini gerçekleştirdiği Dalit (2009), Tamar (2009) ve Laviathan (2010) doğal gaz sahaları ile yaşama geçmiştir. Bu keşif sonunda Levant Baseninde keşfi gerçekleşen toplam ortalama doğal gaz rezervi 25 trilyon feet küp (700 milyar m3) değerine ulaşmış bulunmaktadır. USGS’in Levant Baseni Provensi için yaptığı çalışma sonunda; keşfedilmemiş olarak ortalama 1.7 milyon varil kurtarılabilir petrol ve 122 trilyon feet küp kurtarılabilir gaz rezervinin varlığı tahmin edilmektedir.

Çakışan Parseller

Kısaca bu bölgede kurulan petrol ve doğal gaz boru hatları, Doğu Akdeniz bölgesinin tarihten gelen jeopolitik ve jeostratejik önemini daha da artırmıştır. Güney Kıbrıs’ın Akdeniz’de deniz sınırları belirleme girişimi ve devamında gündeme gelen doğal gaz arama çalışmaları başlatmıştır.

Öncelikle GKRY, Mısır’la (2003), Lübnan’la (2007), İsrail’le (17 Aralık 2010) “münhasır alan anlaşması” yapmıştır. GKRY’nin Noble Enerji ve Ortaklarıyla yapılan sözleşme de buna örnektir. Türkiye bu tek taraflı eylemlere karşı çıkarak, yapılacak herhangi bir doğalgaz sondaj çalışmasının Türkiye’nin onayı olmadan gerçekleştirilemeyeceğini savunmaktadır. GKRY’nin gerçekleştirdiği bu tek taraflı eylemlere ek olarak, belirlenen sözde parsellerde arama yapılması için Noble şirketine sondaj yetkisi verilmiştir. Türkiye de buna karşılık olarak, 2011 yılında KKTC ile “Kıta Sahanlığı Sınırlandırma Anlaşması” imzalamıştır. Buna ek olarak, Türkiye GKRY’nin tek taraflı belirlediği sözde parsellerden 1, 4, 5, 6 ve 7 numaralı olanların Türkiye’nin kıta sahanlığı ya da deniz yetki alanıyla çakıştığını ve bu bölgelerde Türkiye’den izinsiz hiçbir şekilde petrol ya da doğalgaz araması yapılamayacağını duyurmuştur. GKRY üç defa ihaleye çıkarak bu çakışma alanlarında arama yapılması için şirketlere yetki verse de her defasında Türk donanması tarafından çakışma alanlarında gerçekleştirilmek istenen aramalara müdahale edilmiştir.

MÜNHASIR EKONOMİK BÖLGE KAVRAMI

20. yüzyılın ikinci yarısından itibaren ortaya çıkan ve denizler üzerinde kıyı devletine egemen haklar sağlayan diğer bir kavram ise Münhasır Ekonomik Bölge (MEB) kavramıdır. MEB, uluslararası hukuka 1982 Birleşmiş Milletler Deniz Hukuku Sözleşmesi ile dahil olmuştur. 1982 Birleşmiş Milletler Deniz Hukuku Sözleşmesi’nin 5.kısmında düzenlenmiştir. Karasularının ölçülmeye başlandığı esas hattan itibaren kıyı devlete, 200 deniz miline kadar deniz yatağı üzerindeki sularda, deniz yataklarında ve bunların toprak altındaki alanlarında birtakım hak ve yetkiler tanıyan deniz alanına denir. MEB, kıyı devletine canlı ve cansız kaynaklar üzerinde ekonomik haklar verir, diğer devletlerle sahil devleti arasında denge kurar. Bu bölge karasularının ölçülmeye başlandığı esas hatlardan itibaren en fazla 200 mil alana kadar uzanır. Münhasır ekonomik bölge 200 deniz miline kadar olan bölgede kıta sahanlığı haklarını da kapsamına almaktadır.7

Sahildar devletler kıta sahanlığına herhangi bir bildirim yapmadan kendiliğinden sahiptirler. MEB ise ilan etme yoluyla kazanılabilir. Devlet kendiliğinden bu alana sahip bulunmayıp, münhasır ekonomik bölge kararını ilân etmelidir.

Deniz yatağı üzerindeki sularda, deniz yataklarında ve bunların toprak altında canlı ve cansız doğal kaynaklarının araştırılması, işletilmesi muhafazası ve yönetimi konuları ile; aynı şekilde sudan, akıntılardan ve rüzgarlardan enerji üretimi gibi, bölgenin ekonomik amaçlarla araştırılmasına ve işletilmesine yönelik diğer faaliyetlere ilişkin egemen haklar:

Sözleşmenin ilgili hükümlerine uygun olarak;

Suni adalar, tesisler ve yapılar kurma ve bunları kullanma,

Denize ilişkin bilimsel araştırma yapma,

Deniz çevresinin korunması ve muhafazası,

Sözleşmede öngörülen diğer hak ve yükümlülükler.

Münhasır ekonomik bölgede sahildar devlet, işbu Sözleşme uyarınca haklarını kullanırken ve yükümlülüklerini yerine getirirken, diğer devletlerin haklarını ve yükümlülüklerini gerektiği şekilde göz önünde bulunduracak ve işbu Sözleşme hükümleriyle bağdaşacak biçimde hareket edecektir.

KKTC ile Türkiye arasında kıta sahanlığını belirleyen ve Türkiye’ye Kıbrıs adasının tümünde petrol ve doğalgaz arama faaliyetlerinin yolunu açan anlaşma 21 Eylül 2011 tarihinde T.C. Başbakanı Sayın Recep Tayyip Erdoğan Türkiye Petrolleri Anonim Ortaklığı (TPAO) ile İngiliz enerji şirketi Shell arasında Antalya Açık Deniz/Güney Doğu Anadolu Bölgesi alanlarını kapsayan, arama, üretim paylaşım anlaşmaları imzalandı.

Bu anlaşmalar Türkiye’nin eline ciddi fırsatlar geçirmiştir. Ancak karşı taraf da yerinde saymıyor. Tek taraflı olarak MEB ilan eden GKRY, 2003 yılında Mısır, 2007 yılında Lübnan, 2010 yılında ise İsrail ile MEB sınırlandırma anlaşmaları yaptı. Yunanistan, Libya’yı Girit’i de referans alarak MEB sınırlandırmasına zorlarken hiç beklemediği bir hamle ile karşılaşmıştır. Libya, Türkiye’den yana taraf olarak Türkiye ile Mutabakat imzalamıştır. (Mutabakata yazımızın ilerleyen kısımlarında gireceğiz) Akdeniz’e en uzun kıyı şeridine sahip olan Türkiye’nin MEB ilan etmesi en doğal hakkıdr. Türkiye’nin kıta sahanlığı ilan etmesi gerekmediğini, Birleşmiş Milletler Deniz Hukuku Sözleşmesi’nin (BMDHS) 77. maddesi gereği devletlerin kıta sahanlığı hakkının ab initio (başlangıçtan beri) ve ipso facto (kendiliğinden) statüsündedir. Akdeniz’de halen GKRY dahil 4, dünyada ise 32 devletin tek taraflı MEB ilan ettiği, komşu ve karşılıklı kıyıdaş devletler arasında Türkiye’nin taraf olduğu tek anlaşmanın yapılmadığı mevcut konjonktürde, devletimizin Doğu Akdeniz’de KKTC dışında kıyıdaş devletlerle anlaşma yapmayan ve özellikle MEB ilanında bulunmayan tek devlet olması bir vakıadır. Yunanistan'ın Doğu Akdeniz’de Mısır ve GKRY ile anlaşmalar imzalaması, ulusal hak ve menfaatlerimize zarar verebilecek en kötü senaryoyu teşkil etmektedir. Zira böyle bir durum gerçekleştiğinde; öngördüğümüz 189 bin km2'lik yetki alanımız 41 bin km2 ile sınırlandırılacak, bir başka deyişle egemenlik haklarımızın bulunduğu 148 bin km2'lik alan kaybedilecektir. Bununla beraber MEB haklarının ise BM’ye ilanının bildirilmesi gerekmektedir. Türkiye, MEB’i düzenleyen, MEB kavramı kısmında açıkladığımız 1982 Birleşmiş Milletler Deniz Hukuku Sözleşmesi’ne göre taraf değildir. Türkiye’nin yapacağı birincil asli görev bölgede MEB ilan etmektir. Elbette ki MEB ilanı tek başına çözüm değildir. Şah mat hamlesi için zemin hazırlanmalıdır. Bölge ülkeler ile işbiliğinin sağlamlığı ve sıkılığı çok elzemdir.

GÜNÜMÜZÜN “YAVUZ” GEMİSİ TÜRKİYE

“Şimdiye kadar Yavuz, Türk bayraklı bir Alman gemisi idi. Yaralı olsa da bugünkü şekli o zamandan daha, pek çok değerlidir. Bu gemiyi Türk milletinin ihtiyacı olan sağlam ve kudretli bir zırhlı şekline sokacağız. Bu kudret, silah bakımından sizlere, dış politika bakımından da bizlere büyük hizmetler görecek, gurur sağlayacaktır.” Mustafa Kemal bu sözleri yalnızca Yavuz gemisine söylemiyordu. Birinci Dünya Savaşından sonra zincirlerinden kurtulan ve devrime doğru demir alan Türk milletine de söylüyordu.

Tüm bu gelişmelerin ışığında Türkiye, ilk olarak Fatih sondaj gemisini Doğu Akdeniz’e gönderdi. Ardından da ikinci sondaj gemisi Yavuz’u ve sismik araştırma gemisi Barbaros Hayrretin Paşa’yı Doğu Akdeniz’e gönderdi. Türkiye, bölgede 2 sondaj gemisi bir tane de sismik araştırma gemisiyle varlığını sürdürmektedir. Son gelişmeler ışığında Fatih Gemimiz en derin sondajını 1.710 metre derinliğinde yapmıştır.

Türk Deniz Kuvvetleri, Doğu Akdeniz’de giderek etkinliğini arttırıyor. Öncelikle Bölgeye gönderilen Barbaros Hayrettin Paşa, Yavuz, Fatih, Orhan Gazi sismik araştırma ve sondaj gemilerimiz ile çalışmalarımız devam etmektedir. İlk %100 yerli ve milli olan denizaltımız havuza indirildi. Çaka Bey denizaltımız da yapılmaya devam etmektedir. Ülkemizin Münhasır Ekonomik Bölgesi’ne tecavüz eden Kıbrıs’ın güneybatısında yer alan 7. Parsel ve KKTC’nin hak ve hukukunu yok sayan 10.parselde yer alan Fransız TOTAL, İtalyan ENI şirketleri faaliyetlerini fiilen durdurarak bölgeden çekilmiştir. SAIPEN 12000 isimli sondaj gemisi faaliyetlerini durdurmak zorunda kalmıştır. Türkiye’nin gönderdiği İHA’lar, Doğu Akdeniz’de sondaj faaliyetleri yürüten bu gemilere ve onları koruyan savaş gemilerine eşlik edip onları korumaktadır. Türk Donanması, Doğu Akdeniz enerji sahalarında, Güney Kıbrıs Rum Yönetimi’nin (GKRY) tek taraflı ihalelerle işgal hamlelerine izin vermemiştir. Türk Deniz Kuvvetleri Komutanlığı, Yunanistan GKRY tarafından işgal planlarına sahne olan Doğu Akdeniz havzasında, Türkiye’nin uluslararası hukuktan doğan hak ve menfaatlerinin korunması kapsamında, İsrail Enerji Bakanlığına bağlı enstitünün BAT GALIM isimli araştırma gemisini bölgeden uzaklaştırmıştır. Şanlı Türk Donanması bölgede üstünlüğü büyük ölçüde ele almış bulunmaktadır. Türkiye, Mustafa Kemal Atatürk’ün tarif ettiği “Yavuz” gemisi ile aynı konumdadır. Günümüzün Amiral gemisi Türkiye’nin bölgede izlediği stratejik ve jeopolitik adımlarıdır.

Bölgeden uzaklaştırılan İsrail Gemisi

Türkiye ile Libya'daki UMH arasında 27 Kasım'da "Güvenlik ve Askeri İşbirliği Mutabakat Muhtırası" ile iki ülkenin uluslararası hukuktan kaynaklanan haklarının muhafazasını hedefleyen "Deniz Yetki Alanlarının Sınırlandırılmasına İlişkin Mutabakat Muhtırası" imzalanmıştır. Türkiye, 'Deniz Yetki Alanlarının Sınırlandırılması Mutabakatı'nı imzalayarak Libya ile arasında 18.6 millik (29,9 km) bir sınır oluşturdu, kıta sahanlığı ve münhasır ekonomik bölge sınırını belirlemiş bulunmaktadır. Belirlenen sınırlar Türkiye ile Libya'nın zengin hidrokarbon (petrol ve türevleri) kaynaklarına sahip bölgede ortak arama çalışmaları yapmasına imkân tanımıştır.

Bilindiği üzere, Yunanistan, Libya’yı Girit’i referans alarak MEB sınırlamasına 2010 yılından beri zorlamaktaydı. Libya direnmek ve mücadele etmek yerine bu dayatmayı kabul etseydi MEB’inin önemli bölümünü büyük ölçüde kaybedecekti. Ancak BM’nin tanıdığı Libya hükümeti, tarafını Türkiye lehine kullanarak mutabakatı imzalamıştır. Mutabakat, Yunanistan medyası tarafından “ŞahMat” hamlesi olarak gösterilmiştir.8 Türkiye, emperyalizmi bölgede şah mat ederek bölgede büyük bir üstünlük yakalamıştır. Deniz yetki alanları mutabakatıyla aynı gün imzalanan "Güvenlik ve Askeri İşbirliği Mutabakat Muhtırası" ise Türkiye Büyük Millet Meclisi'nde onaylanarak geçmiştir. Bununla birlikte darbe üzerine darbe alan emperyalist kuvvetler, BM’ye başvuruda bulunmuş, Mısırda Türkiye’ye nota vermiştir. Emperyalizm bölgede sıkışıp kalmış, hamlelerini tüketmiştir.

LİBYA MUTABAKATININ İÇERİĞİ

Libya'da Ani Müdahale Kuvveti kurulmasına Türkiye eğitim, danışmanlık, malzeme ve planlama desteği verilecek

Türkiye'de ve Libya'da ortak 'Savunma ve Güvenlik İşbirliği Ofisi' kurulabilecek

Kara, deniz ve hava araçları, silahları, eğitim üsleri tahsis edilebilecek. Bu durumda mülkiyet, tahsis edilen ülkeye ait olacak

Ortak askeri planlama, eğitim, silahların kullanılmasına yönelik danışmanlık verilebilecek

Ortak tatbikatlar, istihbarat paylaşımı, "barışı koruma" operasyonları yapılabilecek

Libya'ya "Misafir Personel" olarak adlandırılan 'savunma ve güvenlik kuruluşu mensubu siviller' ve birlikler gönderilebilecek.

Askeri gereçler hibe edilebilecek, satılabilecek ya da kiralanabilecek. Anlaşma, teknoloji transferi için Libya'ya lisans verilmesinin de önünü açıyor.

Bundan sonraki adımlar ekonomik bölgenin ilanı ile olacaktır. Bu anlaşmanın BM'ye duyurulması en can alıcı noktadır. AB'nin aldığı kararlar Türkiye'yi bağlamaz. Türkiye AB'nin parçası değil, AB kendi üyeleri için karar alır. Eğer BM Türkiye’ye yaptırım kararı alırsa ki bu konuda açıklanmış Dışişleri Bakanlığı politikası var, gayet yerindedir. Hangi ülke ve grup olursa olsun durum değişmez bir süreçtir.

EASTMED’İN BORULARI YARIDA KALDI

EDISON şirketinin hazırladığı, Doğu Akdeniz boru hattı projesi, kendilerinin kurduğu resmi internet sitesi incelendiğinde, İsrail’in Leviathan sahasından (ve Leviathan’a yakın olan Afrodit sahasından) başlayıp, Kıbrıs adasına da uğradıktan sonra, Girit adası üzerinden Yunanistan’a ulaşacaktır. Buradan mavi ile gösterilen Poseidon ile İtalya’ya yada gri ve kırmızı hatlar üzerinden de Bulgaristan piyasalarına ulaşma imkanına kavuşacaktır.

Projenin kapasitesi 16 milyar m3/yıl olarak öngörülmüştür. Bu kapsamda Leviathan ve Afrodit sahalarından Kıbrıs’a 200 km, Kıbrıs’tan Girit’e 700 km, Girit’ten Yunanistan’a 400 km, Yunanistan içinde de 600 km’lik bir boru hattı inşası öngörülmüştür. Boru hattı kara kısmı 42”, deniz kısımları ise 24”–32” arasında olacak şekilde dizayn edilmiştir.Bu boru hattı için de ortalama 6 milyar dolar civarında bir yatırım maliyeti hesaplanmıştır.

Sonuç olarak, EDISON’a hazırlatılan bu proje; ilgili yetkililerin açıkladığı gibi ticari ve ekonomik olarak uygulanabilir değildir. Kıbrıs’taki Afrodit sahasının geliştirilmesi ve İsrail’in kalan gaz ihraç potansiyelinin değerlendirilmesi için en uygun opsiyon Türkiye’dir. İlgili sahalardaki gazın %99’dan fazla metan ihtiva edecek kadar kuru gaz oluşu da LNG opsiyonunun maliyetlerini iyice arttırmakta ve Türkiye’ye bağımlılığın boyutlarını bir kez daha ortaya çıkarmaktadır. Kısacası EastMed projesi, Doğu Akdeniz’de çıkan petrol, doğalgaz ve hidrokarbon kaynaklarını direkt olarak Avrupa’ya ulaştırma emelidir. GKRY, Yunanistan ve İsrail, 2 Ocak 2020'de Eastmed (Doğu Akdeniz Doğal Gaz Boru Hattı) projesinin inşası için bir anlaşma imzalayacak. GKRY Sözcüsü Kyriacos Koushos, yaptığı açıklamada, Atina'da düzenlenecek imza törenine Rum Lider Nikos Anastasiadis'in katılacağını bildirdi. Bu karşı hareketler, Libya Mutabakatı karşıtı eylemlerdir. Ancak emperyalizm şunu atlamaktadır; EastMed projesinin boruları yarıda kalmıştır. Türkiye, bu oyunu bozmuştur.

ÇIKIŞ YOLU: BÖLGESEL İŞBİRLİĞİ

Türkiye sonuç olarak bölgede üstünlüğü eline almıştır. Türkiye’nin deniz yetki alanlarına ilişkin Libya ile imzaladığı tarihi muhtıra, bölge ülkeleriyle de yeni anlaşmaların önünü açtı. Önce Dışişleri Bakanı Mevlüt Çavuşoğlu, ardından da Cumhurbaşkanı Tayyip Erdoğan, komşularla yeni anlaşmalar yapmaya hazır olduklarını açıkladı. Bölgedeki siyasi gerginliklerin de buna engel olmadığını bildiren Erdoğan, “Güney Kıbrıs hariç, bütün kıyıdaş devletler derken, farklı konularda sorun yaşadığımız devletler de dahil, bütün devletleri kastediyoruz. Bunları otururuz, konuşuruz, değerlendiririz, yani bizim derdimiz düşman kazanmak değil, dost kazanmak. Düşman olanlar varsa onları da dost olmaya davet etmek” değerlendirmesinde bulundu.9 Anlaşma yapabilecek ülkeler arasında ise Mısır, Suriye, Lübnan ve İsrail bulunuyor. Her şeyden önce bu ülkeler, Güney Kıbrıs Rum Yönetimi ile yaptıkları anlaşmalardan büyük kayıpları olduğunu görüyor. Bunun ilk emaresi de İsrail’den geldi. 125 milyar metreküplük doğalgazın bulunduğu Afrodit yatağının bir kısmının İsrail’in Münhasır Ekonomik Bölgesi içinde yer alan “Yishai” yatağıyla kesiştiğini belirten Tel Aviv yönetimi, çıkarılacak gazdan hak talep etti. Bir sınır düzeltmesi yapılana kadar da Afrodit’e yönelik yatırımlarını durdurduğunu açıkladı. Afrodit doğalgaz sahasını bloke ederek GKRY ve ABD’ye bir tepki işareti vermiştir. İşte bu gelişme, Doğu Akdeniz’de kartların yeniden karılacağını bir kez daha teyit etmiştir.10

Aynı durum Mısır için de geçerlidir. ElCezîre’nin Mısır gizli servisinden sızdırıldığını ifade ettiği belgede, şu bilgiler yer aldı: “Dışişleri Bakanı Samih Şükrî, Sisi’ye deniz sınırlarını belirleme konulu MısırYunan görüşmelerinin sonuçları hakkında bilgi veriyor. Bu görüşmelerde Yunanistan, Mısır’a ait olan deniz sahasından yedi bin kilometre kare kadarını, altı ve üstü ile kendi yetki alanına katmak istiyor. Bakan bu tasarrufa karşı olduklarını, Savunma, İstihbârât ve Petrol Bakanlıklarının da bu teklifi reddetmekten yana olduklarını ifade ediyor.” 11

Türkiye, Libya Mutabakatı’nın ardından, Suriye, Irak ve İran ile aynı doğrultuda ilerleyerek emperyalizmin belini kırmalıdır. Mısır’ı da kendisine çekip kazanıcı adımlar atmak Türkiye ve bölge ülkelerinin yararına olacaktır. Savunmanın özü denizden başlamaktadır. 21. yüzyıl deniz yüzyılı ve 2020 emperyalizmi denizlerimizde de yeneceğimiz yıl olacaktır.

Büşra Ezgi

TGB Denizli İl Yöneticisi

KAYNAKÇA:

1. Deniz Ticaret Odası 2009 Raporu

2. https://www.stratejikortak.com/2019/12/doguakdenizkibrisgelismeler.html

3. Deniz Ticaret Odası 2017 Raporu

4. http://ankaenstitusu.com/efendilerkibrisadikkatediniz/

5. https://setav.org/assets/uploads/2017/09/DOGU_AKDENIZ.pdf

6. https://mfa.gov.ct.tr/tr/elamkimdir/

7. Sorular ve Cevaplar İle Münhasır Ekonomik Bölge Kavramı,Cihat Yaycı,s.36 ,Deniz Kuvvetleri Komutanlığı Yayınevi.

8. https://www.bbc.com/turkce/haberlerdunya50682215

9. https://www.iletisim.gov.tr/turkce/Haberler/detay/cumhurbaskanierdoganlibyaanlasmasiileturkiyeuluslararasihukuktankaynaklananhaklarinikorumaktakikararliliginidunyakamuoyunezdindeacikcagostermistir

10. https://www.aydinlik.com.tr/rumlarinkabusugercekoluyorisrailafroditteresticektidunyaaralik20191

11. BBC

tgb.gen.tr