İzmir, Türk Kurtuluş Savaşı’nın başladığı ve bittiği yerdir.

15 Mayıs 1919’da Yunan işgali ve Hasan Tahsin’in ilk kurşunu attığı şehir,  9 Eylül 1922’de Yunan ordusunun denize dökülmesine de ev sahipliği yaptı.

Bunların da öncesinde, İzmir’in bir başka direniş destanı daha olduğunu çoğu kişi bilmez.

Birinci Dünya Savaşı’nda İtilaf Donanması’nın bombardımanına ve işgal girişimine direnmiş ve aynı Çanakkale gibi geçilmemiştir.

O dönem İzmir, deniz ve havadan ablukaya alınmış, denizden bombardıman edilmiş ve hava saldırılarına maruz kalmıştır.

İşte bu kısmen saklı kalmış tarihimizdeki önemli olayı, Tarihçi Celal Öcal, 1. Askeri Tarih Semineri’nde “İZMİR SANCAKKALE’Sİ VE ŞEHİTLİĞİ” tebliğini veren hocası Prof. Dr. Necmi Ülker’den öğrendikten sonra araştırmalarını genişletti.

2017’deki 18. Türk Tarih Kongresi’nde, “103 YILDIR BİLMEDİĞİMİZ GERÇEK İTİLAF DONANMASININ İZMİR’İ İŞGAL GİRİŞİMİ” tebliğini sundu ve “BİRİNCİ DÜNYA SAVAŞINDA İZMİR SAVUNMASI” kitabını yayımladı.

Özellikle de 5 10 Mart 1915 tarihleri arasında Çanakkale Deniz Savaşı ile eş zamanlı saldırıya verilen başarılı cevap olan İzmir savunması, Sarıkamış’a benzer şekilde, 106 yıl aradan sonra yeni bir anma törenini hak ediyor.

Emperyalizme İzmir’den verilen ilk dersi, “İTİLAF DONANMASININ 1915 İZMİR SALDIRISI, BİRİNCİ DÜNYA SAVAŞINDA İZMİR’İ SAVUNAN GAZİ YENİKALE” başlıklı bir makaleye dönüştüren Celal Öcal şunları anlatıyor:

“İzmir’in 1.Dünya Savaşı döneminde yaşadıkları bilinmez! İzmir: Mondros Mütarekesinin ilanı, İlk Kurşun’un atılması ve İzmir yangınıyla gündeme getirilir. 19141919 arası  İzmir’de hiçbir şey olmamış gibi anlatılır! Bu büyük eksikliktir! Bu dönemde İtilaf Donanması’nın İzmir’i işgal girişimi ve Yenikale savunması yaşandı. Düşman savaş gemileri batırıldı, şehitler verildi. İtilaf güçlerinin İzmir’i hava bombardımanına İzmir’i savunan Türk Tayyare Bölükleri yanıt verdi. İzmir semalarında BÜYÜK hava savaşLARI yaşandı. Uzunada düşman işgaline uğradı ve kurtarıldı. İzmir bu 4 yıl içinde işgal edilemedi. İngiltere’nin resmen harp ilanından 4 gün önce  düzenlediği İzmir (Urla) ve Akabe saldırıları üzerinde nedense tarihçilerimiz pek durmamıştır!”

İngiltere ve Fransa’nın başı çektiği düşman itilaf donanmaları, 3 Kasım 1914’teki Çanakkale saldırısı öncesinde 1 Kasım 1914’te İzmir’e taarruz etti.  

Bunun öncesinde İzmir’e denizden yapılacak bir saldırı beklenmekteydi. Bu nedenle 30 Ekim 1914 günü, İzmir’in denizden girişi, mayınlarla kapatıldı.

Akdeniz’deki görevini yarım bırakarak rotasını İstanbul yönüne çeviren harita gemimiz “Beyrut”, İzmir körfezine yönelmişti. Körfez girişi mayınlarla kapalı olduğu için Urla İskeleye yanaştı. Urla iskelesinde Kınalıada şehir hatları vapuru da vardı. Beyrut gemi kaptanına, bir saldırı durumunda gemisini batırması asla teslim olmamaları emri verildi.

1 Kasım 1914 günü İzmir açıklarında karakol görevi yapan HSM Scorpion ve HSM Wolverine isimli İngiliz muhripleri, bu gemilerin teslim edilmesini istedi ve mühlet verdi.

Beyrut Süvarisi mürettebatına gemiyi batırma emri verdi. Bu esnada Urla’da görevli Polis memuru Ali Fehmi Efendi, gemide bulunan bir topu karaya çıkarmayı başardı. Mürettebat sandallarla kıyıya çıkmaya çalışırken düşman gemileri ateş açtı. Gemiler mürettebat tarafından teslim olmamak için batırıldı. Bu hadise, “Bir İngiliz filosunun İzmir Limanını bombardımanı” olarak kayıtlara geçti.

İngiltere, Osmanlı İmparatorluğu’na 1 Kasım 1914 günü İzmir’den yaptığı saldırıyı, aynı gün Kızıldeniz’deki Akabe limanını DA topa tutarak tekrarladı.

Bu saldırılara kadar, çıkacak dünya savaşında tarafsız kalma düşüncesinde olan Osmanlı yönetimi, bunun mümkün olmadığını anladı.

İngiliz Donanması İzmir’e saldırı başlattığında, ellerinde İzmir ve İzmir Limanı’nın haritaları vardı. 1844 yılında Kaptan Richard Copeland ve Graves başkanlığında bir İngiliz birliği yirmi yıl İzmir’de çalışarak İngiliz Deniz Kuvvetleri için ilk defa İzmir şehrinin planını ve Limanın haritasını yapmışlardı.

5 MART 1915

İzmir’in Birinci Dünya Savaşı’nda saklı kalan tarihinde en kritik gün, 5 Mart 1915 idi.

İngiliz ve Fransız savaş gemilerinden (bir de Askold isimli Rus savaş gemisi vardı) oluşan İtilaf donanması, o gün saat 13.40’ta Yenikale (Sancakkale) istihkâmı ve İzmir tabyalarına saldırı başlattı. Aliağa, Reşadiye ve Şakran bombalandı.

Önce 14 kilometre, ardından 10 kilometre mesafeden uzun menzilli toplarla İzmir’e atışlar yapıldı. Kale istihkâmlarınca cevap verildi.

İngiliz donanması Yenikale’yi 3 saat bombaladı, 140’a yakın mermi atıldı. Amaçları istihkâmları tahrip edip, limanı ablukaya almak ve İzmir’in Alman denizaltılarına üs olarak kullanılmasını engellemekti.

Bu saldırıların öncesinde, Fransız deniz uçağı ana gemisi “Anne”, 3 Fransız Nieuport deniz saldırı uçağı ile İzmir’e gelmişti.

7 Mart 1915 günü İtilaf Donanması, Urla önlerinden Türk toplarının menzili dışından sabahtan geç vakte kadar bombardımana devam etti. Bir Fransız uçağı keşif uçuşu yaptı. İtilaf  Donanmasının bütün gece sürdürdüğü top atışları ve mayın arama tarama girişimleri sonuç vermedi.

Aynı gün İzmir Müftüsü ve İttihat ve Terakki Partisi İzmir Katibi Mes’ulü Celal Bayar, İzmir halkının şükranlarını bildirmek için Sancakkale’ye gitti ve topçu askerlere hediyeler dağıttı, morallerini yükseltti.

Yine 7 Mart 1915 günü İngiliz Okino gemisi mayına çarparak battı. Triumph isabet aldı. Mayın temizlemeye gece devam edilmek istendi, ancak Yenikale ışıldakları engelledi.

8 Mart 1915 günü bombardıman bütün gün devam etti, İtilaf Donanmasına Rus kruvazörü Askold da katıldı, Urla’yı topa tuttu.

İngiliz Amiral Rosslyn Wemyss, 9 Mart 1915’te Euryalus gemisinden gönderdiği ultimatom ile İzmir’in teslim edilmesini istedi.

İzmir Valisi Rahmi Bey bu isteği reddetti ve şehri silahlı savunmaya hazırlamak için halkın iç kısımlara gitmesini istedi.

21 Mart ve 13 Mayıs’ta topçu bataryalarımız 2 İngiliz savaş gemisini batırdı. 3 Temmuz 1915’te Fransız mayın tarama gemisi mayına çarparak battı. 6 Mayıs 1915’te Uzunada düşman işgalinden kurtarıldı. 1917’de İngiliz savaş gemisi İzmir açıklarında Alman denizaltısı tarafından batırıldı.

19141918 arası süren İzmir ablukası sırasında İngiliz ve Fransız savaş uçakları kenti aralıklı olarak havadan da bombaladı. İzmir’de bulunan 3 Tayyare Bölüğümüz de onlara yanıt verdi.

İtilaf Donanması Mart 1915 ‘de İzmir’e yaptığı saldırıda başarısız oldu, ancak İzmir Körfezini ablukaya aldı ve uzaktan bombardımana devam etti. Daha sonra AvusturyaMacaristan’dan getirilen yeni topların bir kısmı İzmir’e yerleştirildi. 17 toplu bir bataryanın Foça’da konuşlandırılması üzerine İtilaf Donanması İzmir bombardımanına son vermek zorunda kaldı.

Bu dönemde pek çok şehit verildi. Çoğunun ismi ve yattığı yer bilinmiyor. Narlıdere Şehitliği’nde Muini Zafer Bataryası’nın, Işıldak Bölüğü’nün şehit erlerinin adları yazılı.

Yenikale Şehitliği Kitabesinde, “1333 Rebülahirinin 18. günü (5 Mart 1915) İngiliz ve Fransız müşterek gemilerinden Yenikale’ye atılan mermilerden müstakil ağır topçu tabur efradından top başında şehit olanların ruhlarına rızaenlillah Fatiha” yazısı, Karantina Adası Mezarlığı’nda da 2 meçhul askerimizin mezarı bulunuyor.

İzmir’e saldırının kanıtı top mermisi izi Yenikale duvarında hala mevcut. Dönemin İngiliz ve Osmanlı gazetelerinde ablukaya ilişkin haberler yer alıyor.

Gazetelerde, İzmir Körfezi’nde 19121918 yılları arasında batırdığımız veya batırılan gemilere,  İzmir savunmasına katılan gazi topların İzmir’den başka yerlere götürülmüş olmasına dikkat çekiliyor.

Tarihçi Celal Öcal’ın tek isteği, 6 Mart 2021 Cumartesi günü, Yenikale’de emperyalizme karşı verdiğimiz büyük direnişin 106 yıl aradan sonra anılması.

Öcal’ın bir talebi de Yenikale’de düzenlenecek anma törenine yetkililerce izin verilmesi.

Bunun için Milli Savunma Bakanlığı, Türk Silahlı Kuvvetleri, İzmir Valiliği ve İzmir Büyükşehir Belediyesi’nden destek bekleniyor.

Dünyanın keşfedilmemiş yerinin kalmadığı günümüz dünyasında, 106 yıldır sümenaltı olmuş “İzmir Savunması” hatırlanmayı hak ediyor.