Yaşam beklentisi, insani gelişmenin en iyi ölçütlerinden birisidir. Avcıtoplayıcı toplumlarda, çocukların ortalama yüzde 57 ila 67’si 15 yaşına ulaşıyordu. Sağ kalanların ise yüzde 79’u da 45 yaşına varabiliyordu. Onların da en fazla 6570 yıl yaşaması bekleniyordu. Yüksek çocuk ölüm oranı göz önüne alındığında, bu toplumlarda doğanların beklenen yaşam süresinin çok düşük olduğu görülebilir. Sadece yüzde 40’ına yakını 65 yıl yaşıyordu. Sınıf temelli feodal ve köleci toplumlarda durum daha da kötüye gitti. Ortaçağ’da yaşayan bir köylü için ortalama yaşam beklentisi yalnızca 35 yıldan ibaretti. Şanslı olanlar 50 yaşını görebiliyordu.

ABD’DE ÖMÜR KISALIYOR

İnsani gelişmeye dair son veriler, 21. yüzyılda kapitalist toplumlar hakkında da önemli bilgiler vermektedir. ABD’de yaşam beklentisi 2021’de, iki yıl arka arkaya tarihi bir düşüşle, 1996’dan bu yana en düşük seviyesine geriledi. ABD Hastalık Kontrol ve Önleme Merkezleri (CDC), 2019’daki düşüşün, doğumda beklenen yaşam süresi bakımında bir yüzyıla yakın süredeki en büyük iki yıllık düşüş olduğunu tespit etti.

Geçen yıl bu düşüşün yarısından fazlasında COVID19 kaynaklı ölümler ana etmendi. 2021’de 460 binden fazla Amerikalının ölümü COVID19’le ilişkilendirildi. Ancak düşüşteki tek faktör salgın hastalık değildi. Veriler, aşırı dozda uyuşturucu ve kalp hastalıklarının da önemli katkıları olduğunu gösterdi. İntiharla ilişkili ölümler, 2020’de ilginç bir şekilde azalmasına rağmen, Amerikalı erkeklerin yaşam beklentisindeki düşüşte hala üçüncü en önemli faktör.

BEŞ YILLIK UÇURUM VE IRK EŞİTSİZLİĞİ

ABD’de yaşam beklentisi 2019’da 78,6 yıldan 2020’de 76,9 yıla ve 2021'de 76,1 yıla düştü. ABD’deki net 2,4 yıllık kaybın aksine, benzer gelişme düzeyindeki ülkeler 2019 ve 2020 arasında ortalama yaşam beklentisinde daha küçük bir düşüş (0,55 yıl) ve 2020 ile 2021 arasındaki 0,26 yıllık artış yaşadı. Bu durum, ABD ile diğer gelişmiş kapitalist ekonomiler arasındaki yaşam beklentisindeki uçurumu beş yıldan fazlaya çıkarıyor.

ABD'de yaşam beklentisindeki düşüş yüksek oranda ırksallaştırıldı: 2020’deki en büyük düşüşler Amerikan Kızılderili / Alaska yerlileri, Hispanikler, siyah ve Asyalı nüfus arasında meydana geldi. Yerli Amerikalılar ve Alaska yerlileri için yaşam beklentisi, II. Dünya Savaşı sırasında ulusal ortalamaya yakın bir şekilde 65’e düştü.

ÇİN’İN YAŞAM BEKLENTİSİ ABD’Yİ GEÇTİ!

Zengin ABD’deki yaşam beklentisindeki bu düşüş, Çin'de COVID salgını boyunca devam eden yükselişle tam bir çelişki oluşturuyor. Çin’de virüs sebepli ölüm oranı ABD ve Avrupa’ya kıyasla son derece düşüktü. Sonuç olarak, 2021'de Çin'in doğumda beklenen yaşam süresi artık ABD'ninkinden daha yüksek!

Bu sonuç, 21. yüzyılda Amerikan kapitalizminin sert ve iç karartıcı bir yergisidir. Bir tıp doktoru ve eski New York Sağlık Komisyonu Üyesi olan Dave Chokshi, “Yaşam beklentisindeki durgunluk, yalnızca sağlık sistemimizde değil, ekonomik ve politik sistemlerimizde de derin toplumsal sorunları yansıtıyor.” dedi.

BEBEKLERİN ÖLME İHTİMALİ DAHA YÜKSEK!

Sadece salgın da değil. Her yaştan, her gelir düzeyinden Amerikalının silah, uyuşturucu, araba ve hastalıktan ölme olasılığı olağanüstüdür. Amerikalı bebeklerin beş yaşına gelmeden ölme olasılığı, yaşama ihtimallerinden daha yüksektir. Amerikalı gençlerin 20 yaşına gelmeden ve Amerikalı yetişkinlerin 65 yaşına gelmeden ölme olasılıkları daha yüksektir. Yoksulluğun yüksek ve düşük olduğu bölgelerde, hem beyazlar hem de siyahlar için Avrupa, ABD’den daha iyi yaşam sonuçlarına sahiptir.

ABD, hem genel hem de kişi başına bazında, diğer yüksek gelirli ülkelerden daha fazla aşırı dozda uyuşturucu kaynaklı ölüme sahiptir. Pandemiden önce bile, ABD'de yaşam beklentisi, büyük ölçüde opioid salgını ve aşırı dozda uyuşturucu nedeniyle 2015 ve 2016 yıllarında art arda azaldı. ABD’de trafik kazalarından ölüm oranı Kanada, Avustralya, Japonya, Güney Kore ve Avrupa Birliği'nden daha yüksektir. Mil başına bazda bile, ABD hala Avrupa'nın çoğundan daha yüksek bir ölüm oranına sahip.

ÖNLENEBİLİR ÖLÜMDE BİRİNCİ

Yetişkinler arasında yüzde 40 olan ABD obezite oranı, çoğu Avrupa ülkesinin ortalamasının iki katı ve Kore veya Japonya'nınkinin sekiz katı. Kilo ve sağlık arasındaki kesin ilişki tartışmalı olsa da, tarafsız Commonwealth Fund, Amerika'nın obezite seviyelerinin 40 ila 85 yaşları arasındaki Amerikalı yetişkinler arasındaki ölümlerin kabaca beşte birinden sorumlu olduğunu açıkça belirtti.

ABD’de, kısmen uzun ve pahalı tıp eğitiminin doktorları yüksek ücretli uzmanlar olmaya teşvik etmesi nedeniyle, çoğu zengin ülkeden daha az kişi başına pratisyen hekim bulunmaktadır. Ve bu uygun fiyatlı ve erişilebilir birinci basamak sağlık hizmeti eksikliğiyle birlikte, ABD, herhangi bir zengin ulusun en yüksek önlenebilir ölüm oranına sahip. (OECD’nin “önlenebilir” ölüm oranı tanımının örnekleri arasında alkol, kurşunlanma, kazalar ve griple ilgili ölümler yer alır.)

İNSANİ GELİŞME ENDEKSİNDE DÜŞÜŞTE

Yaşam beklentisi insani gelişmenin önemli bir ölçüsüdür, ancak tek ölçü değildir. Birleşmiş Milletler, yalnızca yaşam beklentisini değil, aynı zamanda eğitimdeki ilerlemeyi ve ekonomik refahı da ölçen bir insani gelişme endeksi (İGE) oluşturmuştur. İGE 1990'da başlatıldı. En son İnsani Gelişme Raporu'nda veriler, 21. yüzyılda kapitalizmin, eğer öyleyse, insan refahının gelişiminde artık ilerici olmadığını doğruluyor. Raporda, “salgından bu yana yaşam beklentisi, eğitim ve ekonomik refah açısından onlarca yıllık ilerlemenin çözülmeye başladığı” belirtiliyor. Son iki yılda, on ülkeden dokuzu İGE’lerinde geriye gitti.

İGE’deki ülkelerin lig tablosuna baktığımızda, her zamanki zengin gelişmiş kapitalist ekonomiler en üstte. Ancak ABD, zengin ülkeler arasında açık ara en büyük nüfusa sahip olmasına rağmen ilk 20'de değil; 21. sırada. ABD 1990'da G7’nin en yükseğiyken, yedi ülke arasında beşinciye düştüğünü görürüz. Almanya'nın İGE’si 19902021 arasında yüzde 13.6 artarken, ABD İGE’si sadece yüzde 5.6 arttı. G7’nin diğer tüm ülkeleri ABD'den daha iyisi performans sergiledi ki ABD emperyalizminin göreli düşüşünün bir başka göstergesidir.

ÇİN’İN İNSANİ GELİŞİM SIÇRAMASI

Çin ve Güney Afrika dahil olmak üzere nüfusa göre en büyük sözde yükselen ekonomilere bakarsak, tahmin edebileceğiniz gibi Çin, İGE'sinde tüm ülkeler arasında en büyük gelişmeyi elde etti. 1990'da 0,48 gibi düşük bir seviyede olan Çin'in İGE'si 2021'de yüzde 59'luk bir artışla 0,77'ye ulaştı. Bunu, Çin ile hemen hemen aynı İGE'de başlayıp ancak 2021'de yalnızca 0,63'e ulaşan, yüzde 46'lık bir artışla ancak yine de Çin'den çok daha az olan Hindistan ile karşılaştırın.

Çin 1990'da İGE'sinde Hindistan’dan sadece 5 puan daha yüksekken, bugün farkı 14 puana çıkarmış durumda. Bu otuz yılda Çin, geriden gelerek Meksika, Brezilya, Güney Afrika ve Endonezya’yı geçti ve ABD ile arasındaki farkı 40 puan geriden sadece 15 puana kapattı.

KÜRESEL GÜNEYİN ÖNÜNDE KAMUCU ÇÖZÜMLER VAR

Küresel Güney'in büyük ekonomileri, küresel Kuzey'in G7 ülkelerini yakalıyor mu? Çin ve Hindistan'ı hariç tutarsak, küresel Güney ortalaması 1990'daki G7 ortalamasının 18 puan gerisindeydi. 2021'de fark 14 puana düştü. Yani 30 yılda farkı kapatma konusunda anlamlı bir ilerleme yok. Ve burada seçilen Küresel Güney ülkeleri, en fakir ve en zayıf değil, çoğunlukla en iyi performans gösteren ülkelerdi.

Yaşam beklentisi ölçüsüne geri dönersek, insanların daha sağlıklı ve daha uzun yaşamları olduğu için daha yetenekli ve eğitimli hale geldiklerini ve böylece ekonomilerin büyümesini, gelirleri ve geçim kaynaklarını artırmasını sağladığını görüyoruz. Dolayısıyla halk sağlığı önlemleri, ekonomik kalkınmayı teşvik etmek için en önemli kaldıraçtır.

Aydınlık