Türkiye ile Afrika ülkeleri arasındaki savunma sanayisi alanındaki iş birliklerini AA Analiz Masası için değerlendiren Doç. Dr. Mürsel Bayram ilginç açıklamalarda bulundu.

Afrika devletlerinin neredeyse yarısı Türkiye ile savunma sanayisi iş birliği anlaşması imzalarken, şu ana kadar 14 devlet Türkiye'den muhtelif silah ve askeri araç ithal etti.

2020'de Türkiye’den Afrika'ya yaklaşık 83 milyon dolarlık savunma sanayii ürünü ihraç edilirken, bu rakam, bir yıl gibi kısa bir süre zarfında 288 milyon doların üzerine çıktı. Afrika devletlerinin neredeyse yarısı Türkiye ile savunma sanayii iş birliği anlaşması imzalarken, şu ana kadar 14 devlet (Burkina Faso, Cezayir, Çad, Fas, Gana, Kenya, Mali, Moritanya, Nijer, Nijerya, Senegal, Somali, Ruanda ve Uganda) Türkiye'den muhtelif silah ve askeri araç ithal etti.

2021'de İstanbul’da düzenlenen 15. Uluslararası Savunma Sanayii Fuarı'na Afrika'dan çok sayıda bakanın iştirak etmesi, Afrika devletlerinin Türk savunma sanayii ürünlerine her geçen gün daha fazla rağbet ettiğini gösteriyor. Söz konusu fuarda Güney Afrika Cumhuriyeti'nden Africa Defence Group ile Atlantis Group yer alırken, Türk firmaları da Afrika'daki savunma sanayii fuarlarına katılarak kendilerini tanıtma çabalarını sürdürüyor.

Türkiye'nin Afrika'daki savunma yatırımlarını güçlendirebilecek asıl faktör, teknoloji transferi ve askeri kapasite inşasıdır

Afrika'da savunma gereksinimi artıyor

TürkiyeAfrika savunma ilişkilerindeki canlanma, Afrika devletlerinin egemenliğini ve güvenliğini tehdit eden çatışmaların son 20 yıl zarfında yoğunluk kazanmasıyla bağlantılıdır. Cezayir ile Fas arasında Batı Sahra meselesi üzerinden yürütülen bölgesel jeopolitik rekabet, Etiyopya'da Tigray meselesi nedeniyle yaşanan iç çatışma ve Nil Nehri üzerindeki baraj inşasından ötürü Mısır ile gerilen ilişkiler, Kenya ve Somali'de devam eden ElŞebab tehdidi, başta Mali olmak üzere Sahel bölgesinin genelinde ElKaide bağlantılı grupların artan saldırıları, Orta Afrika Cumhuriyeti'nde iç savaşın devam eden etkileri, Kamerun'da şiddetle bastırılmaya çalışılan Ambazonya ayrılıkçılığı, Nijerya'da kanlı eylemlerini sürdüren Boko Haram örgütü, Uganda'da son aylarda yaşanan bombalı saldırılar ve Mozambik'e kadar ulaşan DEAŞ tehdidi, son dönemde Afrika'da güvenliği tehdit eden çatışmalardan bazıları.

Afrika ülkelerinin 2021 yılındaki toplam savunma harcaması ise 60 milyar dolar civarındadır.

Artan çatışma yoğunluğu, hem Sudan, Mali, Gine ve son olarak Burkina Faso’daki darbeler silsilesi ile tescillenen militarizasyon eğilimini beslemekte hem de kıta devletlerinin savunma harcamalarına daha fazla bütçe ayırmalarını beraberinde getirmektedir. Afrika devletlerinin toplam savunma harcamaları 2000 yılında 19 milyar dolar civarında iken 2014'te 45 milyar doların üzerine çıkmıştır. 2014'ten itibaren gözlenen nispi düşüş eğilimi 2018'den sonra yerini tekrar yükseliş eğilimine bırakmıştır. 2021'de ulaşılan toplam savunma harcaması ise 60 milyar dolar civarındadır.[2] Askeri harcamalardaki artış oranı çatışma bölgelerinde çok daha yüksek seviyelere ulaşmaktadır.[3] Örneğin, 20162020 yılları arasında Burkina Faso'nun silah ithalatında yüzde 83, Mali'ye sevk edilen silah miktarında ise yüzde 669 oranında afaki bir artış kaydedilmiştir.[4] Bu bağlamda Afrika ülkelerinin artan savunma gereksinimleri ile Türk savunma sanayii ürünlerine gösterdikleri ilgi arasında bir korelasyon olduğu söylenebilir.

Afrika devletlerinin ana silah tedarikçileri Rusya, Çin, Fransa ve ABD'dir.

Kıtadaki diğer aktörler

Afrika devletlerinin ana silah tedarikçileri Rusya, Çin, Fransa ve ABD'dir. Kıta genelinde bilhassa Rusya'nın askeri etkisi giderek artıyor. 2021'de Afrika devletlerinin toplam savunma harcamaları 60 milyar doları bulurken Afrika'ya yönelik Türk savunma sanayisi ihracatının 288 milyon dolar olduğu düşünülürse Türkiye'nin bu pazardaki payının henüz yüzde 0,5 seviyesinde olduğu görülür. Bununla beraber, birçok Afrika devletinin güvenlik ortaklarını ve silah tedarikçilerini çeşitlendirme yönünde bir irade ortaya koyduğu bilinmektedir. Bu nedenle Afrika silah pazarında yukarıda sıralanan ana tedarikçilerin dışında Almanya, İngiltere, İtalya, İsrail, Ukrayna, Sırbistan, Litvanya, İran, Kuzey Kore vb. geniş bir tedarikçi yelpazesi göze çarpmaktadır.

Kuzey Kore ile askeri bağ kurdukları rapor edilen ülkelerin kahir ekseriyeti Afrika kıtasındandır.

Teknoloji transferinin önemi

Bayraktar TB2 silahlı insansız hava aracı gibi maliyetetkinlik ve fiyatperformans oranı açısından cazip silahlar üretebilen Türkiye de Afrika devletleri için alternatif bir tedarikçiye dönüşmektedir. Afrika devletlerinin egemenlik ve toprak bütünlüğü ile ilgili hassasiyetlerini önemseyen Türkiye, kapsamlı askeri eğitim desteği ve yüksek teknoloji savunma sanayii ürünleriyle çatışma sahalarında güç dengesini meşru hükümetler lehine değiştirebilmektedir. En son Libya ve Etiyopya’da tecrübe edilen bu başarı, Afrika devletleri açısından Türkiye ile savunma iş birliğini cazip kılmaktadır.

Türkiye'nin Afrika'daki savunma yatırımlarını güçlendirebilecek asıl faktör, teknoloji transferi ve askeri kapasite inşasıdır. Halihazırda ihraç edilen sistemlerin montajı dışında kayda değer bir teknoloji transferinden söz etmek güçtür. Bu durum Türkiye'ye has değildir. Her ülke, ürettiği silah teknolojisine ait bilgileri devlet sırrı olarak muhafaza etmektedir. Dolayısıyla devletlerin bilgi ve teknoloji paylaşımı konusunda en az istekli oldukları alan savunma sanayiidir. Bunun yanı sıra, Afrika genelinde henüz gelişmiş sanayi altyapısının olmaması da teknoloji transferinin önünde ciddi bir engel teşkil etmektedir